Ebonyi

Jiha ce a Najeriya
(an turo daga Jihar Ebonyi)

Jihar Ebonyi ( harshen Igbo: Ȯra Ebony),Jiha ce dake a Kudu maso Gabashin, Najeriya, ta haɗa iyaka daga Arewa da Jihar Benue, Cross River daga gabas da kuma kudu maso gabas, sai kuma Jihar Abiya daga kudu maso yamma. An saka mata suna bayan Kogin Abonyi (Aboine) wanda mafi akasarin Kogin na yankin kudancin Jihar - an kuma ƙirƙiri Jihar Ebonyi daga sassan jihohin Abiya da Enugu a shekarar 1996 sannan babban birninta yana Abakaliki.

Ebonyi


Wuri
Map
 6°15′N 8°05′E / 6.25°N 8.08°E / 6.25; 8.08
Ƴantacciyar ƙasaNajeriya

Babban birni Abakaliki
Yawan mutane
Faɗi 3,490,383 (2016)
• Yawan mutane 630.83 mazaunan/km²
Harshen gwamnati Turanci
Labarin ƙasa
Yawan fili 5,533 km²
Sun raba iyaka da
Bayanan tarihi
Mabiyi Abiya da Jihar Enugu
Ƙirƙira 1 Oktoba 1996
Tsarin Siyasa
Majalisar zartarwa Ebonyi State Executive Council (en) Fassara
Gangar majalisa Ebonyi State House of Assembly (en) Fassara
Bayanan Tuntuɓa
Lambar aika saƙo 840001
Kasancewa a yanki na lokaci
Tsarin lamba ta kiran tarho +234
Lamba ta ISO 3166-2 NG-EB
Wasu abun

Yanar gizo ebonyistate.gov.ng
Jami'ar ibonyi
Shataletale
cikin ebonyi
Mutanen ebonyi a bubukuwan al'ada
Birnin ebonyi

Jihar Ebonyi na daga cikin mafi ƙanƙanta a girma daga cikin jihohin Najeriya da fili mai faɗin kilomita murabba’i 5,533. Ebonyi ita ce jiha ta 33 a girman ƙasa kuma ta 29 a yawan mutane a cikin jihohin Najeriya, tare da ƙiyasin a ƙalla mutum miliyan 2.9 a shekara ta 2016.[1] Ta fuskar yanayin ƙasa, jihar ta kasu zuwa gida biyu, dazukan Cross–Niger transition forests daga can ƙuryar kudancin jihar, sai kuma busasshen daji nau'in Guinean forest–savanna mosaic a sauran sassan jihar. Sauran muhimman Wurare sun haɗa da Kogin Cross River da rassan ta.

Bayan samun 'yancin kan Najeriya a shekarar 1960, yankin jihar Ebonyi ta yau, na daga cikin Yankin Gabashin Najeriya kafin zuwa shekara ta 1967 lokacin da aka raba yankin kuma jihar ta faɗa ƙarƙashin Jihar Gabas ta Tsakiya, ƙasa da wata ni biyu bayan hakan, Yankin ta Gabas tayi yinkurin balle wa wanda haƙan ya jawo Yakin basasa a Najeriya har na tsawon shekaru uku, tare da Ebonyi a matsayi jiha na Tarayyar Biyafara. Bayan yakin ya kare, an mayar da Ebonyi karkashin Jihar Gabas ta Tsakiya har zuwa shekarar 1976 lokacin da aka raba Jihar ta Tsakiya, arewacinta ta zamo Jihar Anambra a yayinda Kudancin ta ta zamo Jihar Imo. Shekaru goma sha biyar bayan yin haƙan, an sake raba yankunan Jihohin Anambra da Imo, inda yankin gabashin jihohin biyu suka zamo Jihar Enugu da Jihar Abiya. Sai a shekarar 1996 ne aka sake yanke sashin gabashin Enugu da na arewa maso gashin Imo sannan aka hade su suka samar da Jihar Ebonyi.[2]

Jihar Ebonyi ta fuskar tattalin arziki ta ta'allaƙa ne a kan noma, musamman na doya, shinkafa, manja, da shukan rogo. Akwai aikin haƙo ma'adanai kaɗan a dalilin samu war ma'adanai kamar Lead, Zinc, Limestone a yankin Abakalilki da kuma kwando da ake haɗa wa na Ntezi.[3] Ebonyi itace ta shirin acikin Jerin Jihohi Najeriya dangane da Ma'aunin Ci gaban Jama'a hadu da makarantu na gaba da sakandare da dama.[4]

Yanayin Ƙasa gyara sashe

Jihar Ebonyi na ɗaya daga cikin jihohi shida da aka ƙirƙira a cikin shekarar 1996 a lokacin mulkin soja na shugaban ƙasa Gen. Sani Abacha.[5] An ƙirƙiri jihar ne daga yankunan Enugu da Abiya, inda aka raba daidai Abakaliki daga Enugu da kuma Afikpo daga jihar Abiya. Jihar na da mazaɓun sanatoci guda uku, Yankin Abakaliki ta ƙunshi mazaɓun Ebonyi ta Arewa da kuma Enugu ta Tsakiya, yayinda yankunan Afikpo, Ohaozara, Onicha da Ivo suka hada masabar Ebonyi ta Kudu. Jihar Ebonyi na da kananan hukumomi goma sha uku da kuma cibiyoyin haɓaka ƙananan hukumomi da gwamnatin ta samar.[6]

Jama'a gyara sashe

Akwai yaruka da dama da ake amfani da su a Jihar Ebonyi waɗanda suka haɗa da: gungun yaruka na Edda, Ehugbo (Afikpo), Ezaa, Izzi, Mgbo, da kuma Ikwo, da kuma Oshiri, Unwara, Akpoha, Okposi, Onicha; da haɗaɗɗun yarukan Igbo da harsunan Korring da ake amfani da su a yankunan Amuda-Okpolo, Ntezi-Okpoto da kuma Effium,[7] waɗanda ke kama da harshen Kukele na Cross River;[8] da kuma harshen Utokon na Jihar Benue.[9]

Tattalin arziki gyara sashe

Jihar Ebonyi ta kasance yanki na noma. Ita ce ja gaba a wajen noman shinkafa, doya, dankali, masara, wake da kuma rogo kuma tana da shahararriyar kasuwar kwando a Najeriya.[10] Anfi noma shinkafa ne a Ikwo, doya a Izzi da wasu yankuna kamar su Amasiri, Edda da Ezillo, yankunan Effium da Ezzamgo sun yi fice a noman rogo, da kuma haɗa kwanduna a garin Ntezi.[10]

Jihar Ebonyi tana da arzikin ma'adanai kamar Lead, man fetur da gas, amma kuma manyan ma'aikatun haƙo ma'adanai kaɗan ne a jihar. Duk da haka Gwamnatin jihar ta bada tallafi ga manoma don samar da albarkaci noma mai yawa amma har yanzu ingancin kadan ne.[11] Ana yi wa Ebonyi kirari da "gishirin kasa" (the salt of the nation) saboda albarka dimbin gishiri dake tafkunan gishiri na Okposi da Uburu Salt Lakes. Akwai kuma wuraren ziyara kamar su Abakaliki Green Lake, Uburu Salt Lake, Unwana ada kuma gabar Ikwo Beaches.[12]

Gwamnati gyara sashe

A shekarar 1999 ne aka zaɓi Sam Ominyi Egwu a matsayin gwamna na farar hula na farko a Jihar Ebonyi a ƙarƙashin jam'iyyar PDP. Martin Elechi Ne ya gaje shi bayan ya lashe zaɓen shekara ta 2007 kuma ya sake komawa matsayin sa a shekara ta 2011 duka a ƙarƙashin jam'iyyar PDP. Dave Umahi na ya gaji kujerar gwamna Martin Elechi, bayan ya lashe zaɓen a watan Maris na shekarar 2015 kuma ya sake komawa kujerarsa shima bayan ya sake lashe zabe a watan Maris, 2019.[13]

 
Kasuwanci a ebonyi
 
Ebonyi

Ƙananan Hukumomi gyara sashe

Jihar Ebonyi nada adadin Ƙananan hukumomi guda goma sha uku (13). Waɗanda Su ne:

Harsuna gyara sashe

Akwai muhimman yaruka goma na daga harsunan Igbo a Jihar Ebonyi.[14]

LGA Languages
Abakaliki Izzi
Afikpo
Afikpo ta Kudu Afikpo
Ebonyi Izii
Ezza ta Arewa Ezza
Ezza ta Kudu Ezza
Ikwo Ikwo,
Ishielu Ezza, Igbo-esa
Ivo Ishiagu
Izzi Izii
Ohaukwu Orring, Ezza, Mgbolizhia
Ohaozara Ohaozara
Onicha Ohaozara

Ilimi gyara sashe

Jerin sunayen makarantun gaba da sakandsun had da:

Shahararrun mutane gyara sashe

Template:Main

Manazarta gyara sashe

  1. "Population 2006-2016". National Bureau of Statistics. Retrieved 21 December 2021.
  2. "This is how the 36 states were created". Pulse.ng. 24 October 2017. Retrieved 15 December 2021.
  3. "Abakaliki". Encyclopædia Britannica. Retrieved 21 December 2021.
  4. "Human Development Indices". Global Data Lab. Retrieved 15 December 2021.
  5. Ibenegbu, George (5 April 2017). "Creation of states in Nigeria and their creators". Legit.ng - Nigeria news. Retrieved 10 June 2021.
  6. "2019 Election: Gov Umahi wins governorship re-election in Ebonyi". Pulse Nigeria. 10 March 2019. Retrieved 10 June 2021.
  7. "Homepage". Orring Historical Society. Retrieved 10 June 2021.
  8. Project, Joshua. "Kukele, Ukele in Nigeria". joshuaproject.net. Retrieved 10 June 2021.
  9. "David, Edwin. "CRITICAL ANALYSIS OF UFIA PEOPLE".
  10. 10.0 10.1 "Ebonyi Online - About Ebonyi State". www.ebonyionline.com.
  11. "Ministry of Agriculture And Natural Resources, Ebonyi State Government". www.ebonyistate.gov.ng. Retrieved 10 June 2021.
  12. "Ebonyi State". www.ebonyistate.gov.ng. Archivedfrom the original on 14 February 2016. Retrieved 15 June2020.
  13. "2019 Election: Gov Umahi wins governorship re-election in Ebonyi". Pulse Nigeria. 10 March 2019. Retrieved 10 June 2021.
  14. "Nigeria". Ethnologue (22 ed.). Retrieved 10 January2020.
  15. "Akanu Ibiam Federal Polytechnic, Unwana – |" (in Turanci). Archived from the original on 2021-06-25. Retrieved 2021-06-30.
  16. Nigeria), Agricultural Society of Nigeria. Annual Conference (32nd : 1998 : Ishiagu (1998). Sustainable agricultural development in a changing environment : proceedings of the 32nd annual Conference of the Agricultural Society of Nigeria, held at Federal College of Agriculture, Ishiagu, Ebonyi State, 13-16 September 1998. Agricultural Society of Nigeria. OCLC 80017251.
  17. "FCA ISHIAGU". www.fcaishiagu.edu.ng. Retrieved 2021-06-30.
  18. "Ebonyi State University | Institution Information | Research Project Database | Grantee Research Project | ORD | US EPA". cfpub.epa.gov (in Turanci). Retrieved 2021-06-30.
  19. "Alex Ekwueme Federal University, Ndufu-Alike – Alex Ekwueme Federal University, Ndufu-Alike, Ebonyi State" (in Turanci). Retrieved 2021-06-30.
  20. "EBSCONMU: Ebonyi State College of Nursing and Midwifery, Uburu". www.ebsconmu.edu.ng. Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-06-30.
  21. "King David College of Medicine, Uburu, Ebonyi State". kdums.edu.ng.[permanent dead link]
  22. "Pius Anyim Pius: Still Impacting His Milieu At 60, By James Ume" (in Turanci). 2021-02-19. Retrieved 2021-06-30.
  23. "How I married Zik aged 26 — Wife". Vanguard News (in Turanci). 2020-11-11. Retrieved 2021-06-30.
  24. "Andy Chukwu Unveils Street To Skills". The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News (in Turanci). 2016-03-12. Retrieved 2021-06-30.
  25. "Prof. Onyebuchi Chukwu (Profile) | Afikpo Online". www.afikpoonline.com. Archived from the original on 2019-01-23. Retrieved 2021-06-30.
  26. "Why Ebonyi ex-gov, Martin Elechi, defected to APC". Vanguard News (in Turanci). 2017-04-10. Retrieved 2021-06-30.
  27. "Sir Francis Akanu Ibiam: Advocate of better society". The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News (in Turanci). 2020-05-31. Retrieved 2021-06-30.
  28. "How tortured 13-yr-old boy got scholarship to varsity level". Vanguard News (in Turanci). 2018-06-27. Retrieved 2021-06-30.
  29. "Umahi unfair to PDP on reasons for leaving party – Amb. Frank Ogbuewu". The Sun Nigeria (in Turanci). 2020-12-06. Retrieved 2021-06-30.
  30. "Onu expresses hope, says Nigeria will overcome security challenges soon". The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News (in Turanci). 2021-06-01. Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-06-30.
  31. "Nd'Igbo's salvation does not lie in APC, says Onwe". The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News (in Turanci). 2020-11-20. Retrieved 2021-06-30.
  32. "Six things you probably didn't know about new FUTO female VC | The Nation". Latest Nigeria News, Nigerian Newspapers, Politics (in Turanci). 2021-04-15. Retrieved 2021-06-30.
  33. "Patoranking helps UNICEF 'reimagine' the world with Bob Marley's One Love". www.unicef.org (in Turanci). Retrieved 2021-06-30.
  34. "Nigerian gospel singer Sinach releases new single 'Greatest Lord'" (in Turanci). 2021-02-15. Retrieved 2021-06-30.
  35. "Watch: Tekno Releases Raunchy Music Video For "Puttin"". The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News (in Turanci). 2020-10-02. Retrieved 2021-06-30.
  36. "Why I leave PDP join Buhari APC - David Umahi". BBC News Pidgin. Retrieved 2021-06-30.


Jihohin Najeriya
Babban birnin tarayyar (Abuja) | Abiya | Adamawa | Akwa Ibom | Anambra | Bauchi | Bayelsa | Benue | Borno | Cross River | Delta | Ebonyi | Edo | Ekiti | Enugu | Gombe | Imo | Jigawa

Kaduna | Kano | Katsina | Kebbi | Kogi | Kwara | Lagos | Nasarawa | Neja | Ogun | Ondo | Osun | Oyo | Plateau | Rivers | Sokoto | Taraba | Yobe | Zamfara