Iran tana cikin ƙasashen gabas ta tsakiya, ƙasa ce mai girma da faɗi, ada sunan ta kasar Farisa.[1][2] Kuma tana da iyaka da ƙasashe guda shida su ne:

Iran
ایران (fa)
Flag of Iran (en) Emblem of Iran (en)
Flag of Iran (en) Fassara Emblem of Iran (en) Fassara

Take National Anthem of the Islamic Republic of Iran (en) Fassara

Kirari «Takbir»
Suna saboda Aryan (en) Fassara
Wuri
Map
 32°N 53°E / 32°N 53°E / 32; 53

Babban birni Tehran
Yawan mutane
Faɗi 86,758,304 (2022)
• Yawan mutane 52.64 mazaunan/km²
Harshen gwamnati Farisawa
Addini Musulunci
Labarin ƙasa
Bangare na Gabas ta tsakiya da Yammacin Asiya
Yawan fili 1,648,195 km²
Wuri a ina ko kusa da wace teku Caspian Sea, Persian Gulf (en) Fassara da Gulf of Oman (en) Fassara
Wuri mafi tsayi Damavand (en) Fassara (5,610 m)
Wuri mafi ƙasa Caspian Sea (−28 m)
Sun raba iyaka da
Bayanan tarihi
Mabiyi Pahlavi Iran (en) Fassara
Ƙirƙira 224:  (Daular Sasanian)
1501:  (Daular Safawiyya)
1785:  (Daular Qajar)
15 Disamba 1925:  (Pahlavi Iran (en) Fassara)
1 ga Afirilu, 1979:  (Government of Iran (en) Fassara)
247 "BCE":  (Parthian Empire (en) Fassara)
550 "BCE":  (Achaemenid Empire)
Muhimman sha'ani
Ranakun huta
Tsarin Siyasa
Tsarin gwamnati Jamhuriyar Musulunci, unitary state (en) Fassara, presidential system (en) Fassara da Theocracy
Majalisar zartarwa Government of Iran (en) Fassara
Gangar majalisa Islamic Consultative Assembly (en) Fassara
• Supreme Leader of Iran (en) Fassara Ali Khamenei (4 ga Yuni, 1989)
• President of Iran (en) Fassara Masoud Pezeshkian (mul) Fassara (6 ga Yuli, 2024)
Ikonomi
Nominal GDP (en) Fassara 359,096,907,773 $ (2021)
Kuɗi Iranian rial (en) Fassara
Bayanan Tuntuɓa
Kasancewa a yanki na lokaci
Suna ta yanar gizo .ir (mul) Fassara da ایران. (mul) Fassara
Tsarin lamba ta kiran tarho +98
Lambar taimakon gaggawa 110, 115 (en) Fassara da 125 (en) Fassara
Lambar ƙasa IR
Wasu abun

Yanar gizo president.ir…
sojojin Iran
  • Daga kudu gulf a farisa da kogin Oman.
sojojin iraq

Iran tazama Jamhuriyar Musulumci acikin shekara ta 1979, bayan khomeini ya ƙwace mulki daga Mohammad Reza Pahlavi.[3][4][5] shi'a ne mafi yawan aƙidun mutanan ƙasar.[6][7][8] Sedai akwai mabiya sunnah da wasu addinan kaman Kiristanci da zardtosht.[9][10][11]

A tarihi, ana kiran Iran da sunan "Fara" a yammacin duniya.[12][13][14] Hakazalika, ƙabilanci na zamani "Persian" an saba amfani da shi azaman aljani ga dukkan 'yan ƙasar Iran, ba tare da la'akari da ko 'yan kabilar Farisa ne ko a'a ba.[15][16][17] Wannan kalma ta ci gaba har zuwa 1935, lokacin da, yayin taron kasa da kasa na Nowruz, Sarkin Iran Reza Shah Pahlavi a hukumance ya bukaci wakilan kasashen waje su fara amfani da kalmar "Iran" a cikin wasiku na yau da kullun.[18][19][20] Bayan haka, an daidaita "Iran" da "Iran" a matsayin sharuɗɗan da ke magana da ƙasa da 'yan ƙasa, bi da bi. Daga baya, a cikin 1959, ɗan Pahlavi Mohammad Reza Pahlavi ya sanar da cewa ya dace a yi amfani da duka "Fara" da "Iran" a cikin wasiƙu na yau da kullun.[21][22][23] Sai dai har yanzu batun yana ci gaba da muhawara a tsakanin Iraniyawa.[24][25][26] Malamai iri-iri daga tsakiyar zamanai, irin su Khwarazmian polymath Al-Biruni, suma sun yi amfani da kalmomi kamar "Xuniras" (Avestan: Xvaniraθa-, transl.[27][28][29]  "mai-yi da kansa, ba tare da annashuwa a kan wani abu ba") don nufin Iran: "Wacce ita ce cibiyar duniya,[30][31][32] kuma ita ce wadda muke kiranta a cikinta, kuma sarakunan Iran 2."[33][34][35]

Zamanin da

gyara sashe

Iran gida ce ga ɗaya daga cikin tsofaffin manyan wayewar duniya da ke ci gaba da kasancewa tare da tarihi da ƙauyuka tun daga 4000 BC.[36][37][38] Yankin yammacin tudun Iran ya shiga cikin tsohuwar Gabas ta gargajiya tare da Elam (3200-539 BC), sannan kuma tare da sauran mutane kamar Kassites, Mannaeans, da Gutians.[39][40][41]

Daular Mediya ta mallaki ƙasar Iran ta farko.[42][43][44] A shekara ta 612 BC, Cyaxares da Sarkin Babila Nabopolassar suka mamaye Assuriya suka lalata Nineba, babban birnin Assuriya, wanda ya kai ga faduwar daular Assuriya.[45][46][47] Daga baya Mediya ta ci Urartu kuma ta narkar da shi.[48][49][50]

Daular Achaemenid

gyara sashe

Achaemenids sun hada kan dukkan kabilun Farisa karkashin dan Cyrus I Cambyses I. A karkashin dan Cambyses I, Cyrus II, Achaemenids sun ci Mediya kuma suka kafa daular Achaemenid,[51][52][53] mafi girma a tarihin Iran.[54][55][56] Ya ci daulolin Lidiya da Neo-Babila, ya kafa daula da ta fi Assuriya girma.[57][58][59] Ya fi dacewa ta hanyar kyawawan manufofinsa, don daidaita talakawansa da mulkin Farisa; dadewar daularsa sakamako daya ne.[60][61][62] Sarkin Farisa, kamar Assuriya, shi ma "Sarkin Sarakuna", xšāyaθiya xšāyaθiyānām - "babban sarki", Megas Basileus, kamar yadda Helenawa suka sani.[63][64][65] Ɗan Cyrus, Cambyses II (r. 530–522 BC), ya ci babban iko na ƙarshe na yankin, tsohuwar Masar, wanda ya haifar da rushewar Daular Ashirin da Shida ta Masar.[66][67][68]

Bayan mutuwar Cambyses II, Darius I (r. 522-486) ​​ya hau karagar mulki ta hanyar hambarar da Sarkin Achaemenid Bardiya.[69][70][71] Babban birnin Darius na farko shine Susa, kuma ya fara aikin ginin a Persepolis.[72][73][74] Ya inganta tsarin hanya mai nisa, kuma a lokacin mulkinsa an fara ambatar hanyar Royal Road, babbar hanya daga Susa zuwa Sardis.[75][76][77][78]

A cikin 499 BC, Athens ta goyi bayan tawaye a Miletus, wanda ya haifar da korar Sardis.[79][80][81] Wannan ya haifar da yakin Greco-Persian, wanda ya dade a farkon rabin karni na 5 BC.[82][83][84] A cikin mamayewar Farisa ta farko a Girka, Janar Mardonius na Farisa ya sake sarautar Thrace kuma ya mai da Masedon cikakkiyar yanki na Farisa.[85][86][87] Daga karshe yakin ya rikide zuwa kashin kaji.[88][89][90] Magajin Darius Xerxes I (r. 486–465) ya ƙaddamar da mamayewar Farisa ta biyu a ƙasar Girka. A wani muhimmin lokaci a cikin yaƙin, Farisawa sun mamaye kusan rabin ƙasar Girka, gami da yankuna da ke arewacin Isthmus na Koranti.[91][92][93] Wannan nasara ta Girka ta juyo, bayan yaƙe-yaƙe na Plataea da Salamis, wanda Farisa ta rasa gindinta a Turai, ta kuma fice daga cikinta.[94][95][96]

Daular ta shiga wani lokaci na raguwa. Daga 334 BC zuwa 331 BC, Alexander the Great ya ci Darius III (r. 336–330 BC) a yakin Granicus, Issus da Gaugamela, da sauri ya ci Daular Achaemanid a shekara ta 331 BC.[97][98][99] Daular Alexander ta watse bayan mutuwarsa, kuma Janar na Alexander, Seleucus I Nicator, ya yi ƙoƙari ya mallaki Iran, Mesopotamiya, daga bisani Siriya da Anatoliya. Daularsa ita ce Daular Seleucid.[100][101]

Daular Parthia da Sasaniya

gyara sashe

Arsacids na Parthia,[102] da farko Seleucid vassals, [28] ya samo asali ne a matsayin shugabannin kabilar Iran[d] Parni a arewa maso gabas.[31] A hankali ‘yan Parthiyya suka kalubalanci mulkin Seleucid a kan Iran.[32] An tabbatar da ikon Parthia na Iran ta hanyar c. 142 BC cin nasara na Babila.[27][32] Ko da yake an ci gaba da gwabza fada, mutuwar Sidetes na Antiochus na VII a shekara ta 129 kafin haihuwar Annabi Isa ya zama alamar rugujewar Daular Seleucid, [32] wanda daga nan ya dade a matsayin kasar Siriya har zuwa lokacin da Daular Rum ta ci nasara a cikin shekarun 60s BC.[27].

Daular Parthia ta jimre har tsawon ƙarni biyar, amma yaƙe-yaƙe na basasa sun dagula ta. Ƙarfin Parthia ya ƙafe lokacin da Ardashir I, mai mulkin Istakhr a Farisa, ya yi tawaye ga Arsacids kuma ya kashe sarkinsu na ƙarshe, Artabanus IV, a shekara ta 224 AD. Ardashir ya kafa daular Sasaniya, wacce ta mallaki Iran da kuma yawancin Gabas ta Gabas kafin yakin musulmi na karni na 7 miladiyya[33].

A matsayi nasu, Sasaniyawa sun mallaki dukkanin Iran da Iraki na wannan zamani da wasu sassa na Larabawa, da kuma Kaucasus, Levant, da sassan tsakiyar Asiya da Kudancin Asiya.[34] Daular Sasaniya tana da tsarin tsarin gwamnati mai sarkakiya da kuma farfado da Zoroastrianism a matsayin manufa mai halalta da hada kai[35]. Wannan lokacin ya ga ginin manyan abubuwan tarihi da yawa, ayyukan jama'a, da cibiyoyin al'adu da ilimi da aka ba su tallafi. A karkashin Sasaniyawa, tasirin al'adun Iran ya bazu fiye da yankin zahiri wanda take sarrafawa, yana tasiri yankuna masu nisa kamar Yammacin Turai, [36] Gabashin Afirka, [37] da China da Indiya.[38]

Tsakanin zamani

gyara sashe

Yawancin rayuwar Daular Sasaniya sun mamaye yaƙe-yaƙe na Byzantine-Sasania akai-akai, ci gaban yaƙe-yaƙe na Roman-Parthian. Waɗannan yaƙe-yaƙe sun raunana daular kuma sun ba da gudummawa ga nasarar da Musulunci ya yi wa Farisa. Halifancin Rashidun ya ci daular Sasania tsakanin 632 zuwa 654.

Bayan lokaci, yawancin Iraniyawa sun musulunta. Yawancin abubuwan da suka shafi wayewar Farisa da suka gabata ba a yi watsi da su ba, sai dai an shagaltar da su da sabuwar siyasar Musulunci[39].

Mulkin Musulunci na farko da tsayin daka a yankin Iran

Bayan faduwar daular Sasaniya a shekara ta 651, larabawan daular Umayyawa sun rungumi al'adun Farisa da dama, musamman tsarin mulki da na kotu. Hakiman lardunan larabawa babu shakka ko dai Farisawan Farisa ne ko kuma Farisawa ne; Tabbas Farisa ya kasance harshen kasuwanci na mulkin halifanci har zuwa lokacin da harshen Larabci ya yi gaba da ƙarshen karni na bakwai[40].

Sai dai kuma har yanzu dukkanin kasar Iran ba ta karkashin ikon Larabawa ba ne, kuma yankin Daylam yana karkashin ikon 'yan Daylamites ne, yayin da Tabaristan ke karkashin ikon Dabuyid da Paduspanid, da kuma yankin tsaunin Damavand da ke karkashin Masmughan na Damavand. Larabawa sun mamaye wadannan yankuna sau da yawa amma ba su sami sakamako mai ma'ana ba saboda yanayin yankunan da ba su isa ba. Fitaccen sarkin Dabuyid, wanda aka fi sani da Farrukhan Babba (r.712–728) ya samu nasarar rike daularsa a tsawon tsayin daka da ya yi da Janar Yazid bin al-Muhallab na larabawa, wanda hadakar sojojin Daylamite–Dabuyid suka fatattaki shi, aka tilasta masa ja da baya daga Tabaristan[41].

74,000,000 mabiya aƙidar shi'a sune mafiya yawa aƙasar. Ahlus Sunna kuwa yawansu bai wuce adadin mutane 20,000,000 ko 25,000,000 daga ƙabiloli daban daban kamar turkumawa, kablwshawa, da kurdawa. yawan kurdawa zasu kai 10,000,000 zuwa 12,000,000 dukkanin su ƴan ahlus-sunnah ne.

Ranakin hutu:

  • Sallar cikar shekaran farisawa da ta kurdawa ranar 21, ga watan Maris wannan sallah ce mai muhimmanci garesu.
  • Ranar tara da ta goma ga watan muharram tunawa da rasuwar Hussain dan Ali acikin shekara ta 61 ta hijira ranar (ashura).
  • Tunawa da ranar hukuncin musulunci.
  • Tunawa da ranar da Iran tai tsarin Jamhuriyar musulunci.
  • Ranar kudus ta duniya juma'a ta karshe a watan azume . wannan sakone daga khomeini.

Iran tanada jihohi guda talatin sune waƴannan kamar haka:

  1. Tehran
  2. Qom
  3. Markazi
  4. Qazvin
  5. Gilan
  6. Ardabil
  7. Zanjan
  8. East Azarbaijan
  9. West Azarbaijan
  10. Kurdistan
  11. Hamadan
  12. Kermanshah
  13. Ilam
  14. Lorestan
  15. Khuzestan
  1. Chahar Mahaal me Bakhtiari
  2. Kohkiluyeh me Buyer Ahmad
  3. Bushehr
  4. Fars
  5. Hormozgan
  6. Sistan me Baluchistan
  7. Kerman
  8. Yazd
  9. Esfahan
  10. Semnan
  11. Mazandaran
  12. Golestan
  13. North Khorasan
  14. Razavi Khorasan
  15. South Khorasan

Tarihi ya nuna cewa kafin shekara ta 1000, makiyayan Farisa da ƙabilar Kurdawa sune mutanen farko waƴanda suka zauna a Iran, tun a shekara ta 500, kafin haifuwar Annabi Isah, Farisa ta kamu da yaƙin basasa da juyin juya hali na mulki a wannan shekara inda turawa suka mamaye ƙasar, suka sa hukunci me tsanani tun daga wannan lokacin ƙasar ta samu kanta a babbar matsala , a shekara ta 612, kafin haihuwar Annabi Isah, Ashurawa suka ƙwace mulkin kasar bayan sun ƙwace mulkin ƙasar.


Tsarin gwamnati da dokokin Iran tsarin musulunci ne na shi'a kuma suna bin dimokaraɗiyya suna zaɓin shugaba a kowace zagayowar shekaru hudu (4) shugaban Iran yana iya ya shiga zaɓe sau biyu kaɗai tsarin siyasar Iran tana kama da tsarin Amurka, Iran tana adawa da Amurka da Isra'ila sosai.

Manazarta

gyara sashe
  1. A. Fishman, Joshua (2010). Handbook of Language and Ethnic Identity: Disciplinary and Regional Perspectives (Volume 1). Oxford University Press. p. 266. ISBN 978-0-19-537492-6. " "Iran" and "Persia" are synonymous" The former has always been used by the Iranian speaking peoples themselves, while the latter has served as the international name of the country in various languages
  2. Lewis, Geoffrey (1984). "The naming of names". British Society for Middle Eastern Studies Bulletin. 11 (2): 121–124. doi:10.1080/13530198408705394
  3. Iran Population (2025)". Worldometer
  4. World Economic Outlook Database, April 2025 Edition. (Iran)". International Monetary Fund. 22 April 2025. Retrieved 30 May 2025.
  5. Gini Index coefficient". The World Factbook. Archived from the original on 17 July 2021. Retrieved 24 September 2024.
  6. Human Development Report 2025" (PDF). United Nations Development Programme. 6 May 2025. Archived (PDF) from the original on 6 May 2025. Retrieved 6 May 2025.
  7. Definition of IRAN". Merriam Webster. Archived from the original on 24 September 2022. Retrieved 24 September 2022.
  8. Iran Population (2025)". Worldometer. Archived from the original on 23 November 2023. Retrieved 23 May 2025
  9. Fishman, Joshua A. (2010). Handbook of Language and Ethnic Identity: Disciplinary and Regional Perspectives. Vol. 1 (2nd ed.). Oxford University Press. p. 266. ISBN 978-0195374926. 'Iran' and 'Persia' are synonymous. The former has always been used by the Iranian speaking peoples themselves, while the latter has served as the international name of the country in various languages.
  10. Yarshater, Ehsan (1989). "Communication". Iranian Studies. XXII (1): 62–65. doi:10.1080/00210868908701726. JSTOR 4310640. Reprinted online as "Persia or Iran, Persian or Farsi" (Archived 2010-10-24 at the Wayback Machine).
  11. Majd, Hooman, The Ayatollah Begs to Differ: The Paradox of Modern Iran, by Hooman Majd, Knopf Doubleday Publishing Group, 23 September 2008, ISBN 0385528426, 9780385528429. p. 161
  12. People, "New evidence: modern civilization began in Iran", 10 Aug 2007 Archived 24 February 2021 at the Wayback Machine, retrieved 1 October 2007
  13. Shahbazi, A. Shapur. "HAFT KEŠVAR -- Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. Archived from the original on 14 July 2024. Retrieved 14 July 2024.
  14. Dandamayev 2021, p. 1630.
  15. Gaube 2008, p. 161
  16. Katouzian 2013, p. xii
  17. Sicker, Martin (2000). The pre-Islamic Middle East. Greenwood Publishing Group. pp. 68/69. ISBN 978-0-275-96890-8.
  18. Urartu Civilization – All About Turkey". Archived from the original on 1 July 2015. Retrieved 18 June 2015
  19. Shenkar 2014, p. 5.
  20. Urartu – Lost Kingdom of Van". Archived from the original on 2 July 2015.
  21. Forgotten Empire— the world of Ancient Persia". The British Museum. 2005. Archived from the original on 23 April 2007. Retrieved 16 March 2023.
  22. Middleton 2015, p. 148.
  23. Roisman & Worthington 2011, p. 345
  24. Aeschylus 2009, p. 18.
  25. Roisman & Worthington 2011, pp. 135–138, 342–345
  26. Carey, Brian Todd; Allfree, Joshua B.; Cairns, John (19 January 2006). Warfare in the Ancient World. Pen and Sword. ISBN 978-1-84884-630-2.
  27. Strootman 2020, p. 151.
  28. Lecoq 2011
  29. Venning 2023, p. 118
  30. Venning 2023, p. 162
  31. Yarshater 2004
  32. Strootman 2020, p. 150
  33. Shahbazi 2005
  34. Khosrow II (590–628 CE)". Archived from the original on 19 June 2024. Retrieved 27 February 2025
  35. Eiland 2004, p. 81
  36. Durant, Will (1950). The Age of Faith. p. 150. Archived from the original on 31 May 2024. Retrieved 16 May 2025. Repaying its debt, Sasanian art exported its forms and motives eastward into India, Turkestan, and China, westward into Syria, Asia Minor, Constantinople, the Balkans, Egypt, and Spain.
  37. Transoxiana 04: Sasanians in Africa". Archived from the original on 19 April 2020. Retrieved 16 December 2013.
  38. Sarfaraz, pp. 329–330
  39. Lewis, Bernard. "Iran in history". Tel Aviv University. Archived from the original on 29 April 2007. Retrieved 3 April 2007
  40. Hawting 1986, p. 63–64
  41. Pourshariati 2008, pp. 312–313
  42. Osman 2014, pp. 62–63
  43. Lorentz 2007, p. xxviii
  44. Mahendrarajah 2019
  45. Encyclopædia Britannica, "Seljuq", Online Edition, (Link Archived 19 December 2007 at the Wayback Machine)
  46. Encyclopædia Britannica, "Seljuq", Online Edition, (Link Archived 19 December 2007 at the Wayback Machine)
  47. Richard Frye, The Heritage of Persia, p. 243
  48. Rayhanat al- adab, (3rd ed.), vol. 1, p. 181.
  49. Barthold 1962, p. 108.
  50. Blair 1992, p. 6.
  51. El-Azhari 2019, p. 311
  52. Bosworth 1986
  53. El-Azhari 2019, p. 311
  54. Bosworth 2009
  55. Aigle 2024, p. 26
  56. Steven R. Ward (2009). Immortal: A Military History of Iran and Its Armed Forces. Georgetown University Press. p. 39. ISBN 978-1-58901-587-6.
  57. Lane 2012, p. 250
  58. Rossabi 2002, p. 32.
  59. Lane 2012, pp. 253–254, 256
  60. Q&A with John Kelly on The Great Mortality on National Review Online Archived 9 January 2009 at the Wayback Machine.
  61. This section incorporates text from the public domain Library of Congress Country Studies.
  62. Golden 2011, p. 94: "He was born some 100 km (62 miles) south of Samarkand into a clan of the Barlas, a Turkicized tribe of Mongol descent."
  63. Isfahan: Iran's Hidden Jewel". Smithsonianmag.com. Archived from the original on 17 July 2010. Retrieved 21 June 2013.
  64. Matthee 2008
  65. Brown 2011, p. 432
  66. Savory & Karamustafa 1998
  67. Ferrier, R. W.; A Journey to Persia: Jean Chardin's Portrait of a Seventeenth-century Empire; pp. 71–71.
  68. Aghaie 2012, p. 306
  69. Axworthy 2008, p. xvii
  70. Cambridge History of Iran Vol. 7, p. 59.
  71. Tucker 2006a
  72. Baker 2005, p. 13.
  73. Perry 1984
  74. Perry 2000
  75. Perry 1984, pp. 602–605
  76. The Origins of the Iranian Revolution by Roger Homan. International Affairs, Vol. 56, No. 4 (Autumn, 1980), pp. 673–677.JSTOR 2618173
  77. Dowling 2014, p. 728–729
  78. GREAT BRITAIN iii. British influence in Persia in the 19th century". Encyclopaedia Iranica. Retrieved 7 May 2025
  79. Lapping, Brian (1985). End of empire. Internet Archive. New York: St. Martin's Press. ISBN 978-0-312-25071-3.
  80. CONSTITUTIONAL REVOLUTION". Encyclopaedia Iranica. Archived from the original on 15 April 2025. Retrieved 7 May 2025.
  81. Okazaki, Shoko (1 January 1986). "The Great Persian Famine of 1870–71". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. 49 (1): 183–192. doi:10.1017/s0041977x00042609. JSTOR 617680. S2CID 155516933.
  82. Pahlavi Dynasty". Retrieved 7 May 2025
  83. Michael P. Zirinsky; "Imperial Power and Dictatorship: Britain and the Rise of Reza Shah, 1921–1926", International Journal of Middle East Studies 24 (1992), 639–663, Cambridge University Press
  84. Reza Shah Pahlevi". The Columbia Encyclopedia (Sixth ed.). 2007 [2001]. Archived from the original on 1 February 2009.
  85. Richard Stewart, Sunrise at Abadan: the British and Soviet invasion of Iran, 1941 (1988).
  86. Ervand, History of Modern Iran, (2008), p.91
  87. Richard W. Cottam, Nationalism in Iran, University of Pittsburgh Press, ISBN o-8229-3396-7
  88. Louise Fawcett, "Revisiting the Iranian Crisis of 1946: How Much More Do We Know?." Iranian Studies 47#3 (2014): 379–399.
  89. CIA documents acknowledge its role in Iran's 1953 coup". BBC News. Archived from the original on 9 March 2021. Retrieved 20 August 2013.
  90. Kinzer, Stephen (2013). The Brothers: John Foster Dulles, Allen Dulles, and Their Secret World War. New York: Times Books.
  91. History of Iran: Islamic Revolution of 1979". Iran Chamber. Archived from the original on 21 October 2018. Retrieved 16 March 2023.
  92. Smitha, Frank E. (2018) [1998]. "The Iranian Revolution". Archived from the original on 10 October 2016. Retrieved 16 March 2023.
  93. Gölz, Olmo (1 January 2019). "Gölz "The Dangerous Classes and the 1953 Coup in Iran: On the Decline of 'lutigari' Masculinities." In Crime, Poverty and Survival in the Middle East and North Africa: The 'Dangerous Classes' since 1800. Edited by Stephanie Cronin, 177–90. London: I.B. Tauris, 2019". Crime, Poverty and Survival in the Middle East and North Africa.
  94. Afari, Janet (19 May 2023). "Ruhollah Khomeini". Britannica. Archived from the original on 22 April 2025. Retrieved 21 May 2025.
  95. PBS, American Experience, Jimmy Carter, "444 Days: America Reacts" Archived 19 January 2011 at the Wayback Machine, retrieved 1 October 2007
  96. Guests of the Ayatollah: The Iran Hostage Crisis: The First Battle in America's War with Militant Islam, Mark Bowden, p. 127, 200
  97. Harris, Shane; Aid, Matthew M. (26 August 2013). "Exclusive: CIA Files Prove America Helped Saddam as He Gassed Iran". Foreign Policy. Archived from the original on 15 September 2014. Retrieved 7 May 2017.
  98. Abrahamian, History of Modern Iran, (2008), p.182
  99. Iran–Iraq War". Encyclopædia Britannica. Archived from the original on 30 August 2021. Retrieved 2 September 2021.
  100. Who's in Charge?" by Ervand Abrahamian London Review of Books, 6 November 2008
  101. Borger, Julian; Dehghan, Saeed Kamali (19 September 2013). "Hassan Rouhani sets out his vision for a new and free Iran". The Guardian. ISSN 0261-3077. Archived from the original on 12 November 2023. Retrieved 10 May 2024.
  102. Ahmadinejad critic Larijani re-elected Iran speaker". BBC News. 5 June 2012. Archived from the original on 10 May 2024. Retrieved 10 May 2024.
Asiya    

Kasashen tsakiyar Asiya l
 

KazakystanKyrgystanTajikistanTurkmenistanUzbekistan

Gabashin Asiya

 

SinJapanMangoliaKoriya ta ArewaKoriya ta KuduJamhuriyar Sin

Yammacin Asiya
 

ArmeniyaAzerbaijanBaharainGeorgiaIrakIsra'ilaJordanKuwaitLebanonOmanQatarSaudiyyaSiriyaTurkiyaTaraiyar larabawaFalasdinuYemen

Kudu maso gabashin Asiya
 

BruneiKambodiyaIndonesiyaLaosMaleshiyaMyanmarFilipinSingaforaThailandTimor-LesteVietnam

Tsakiya da kudancin Asiya
 

AfghanistanBangladashBhutanIndiyaIranMaldivesNepalPakistanSri Lanka

Arewacin Asiya

Rasha