Ijesha (ana rubuta shi da Ìjẹ̀ṣà a cikin littafin tarihin Yarbawa) ƙabila ce daga yaren Yarabawan Afirka ta Yamma. Ilesha ita ce birni mafi girma kuma cibiya ta al'adun mutanen Ijesha mai dadadden tarihi, kuma gari ce ga wata masarauta mai suna iri ɗaya, wadda wani Oba ke mulki kamar Owa Obokun Adimula. Owa Obokun na yanzu shine Oba Gabriel Adekunle Aromolaranfall|

Ijesha
masarautar gargajiya a Najeriya
Wannan ita ce kofar shiga ruwan Erin Ijesha
Ìjèshà
Jimlar yawan jama'a
~ 738,910
Yankuna masu yawan jama'a

Osun State - 738,910 (2011)
 · Ilesha West: 123,710
 · Ilesha East: 125,340
 · Atakumosa East: 89,3100
 · Aatakumosa West: 89,210,
 · Oriade: 174,210
 · Obokun: 137,130

• Okemesi (now in Ekiti State) : 56,000
Addini
Christianity · Islam · Yoruba religion

Yanayin kasa gyara sashe

Kasar Ijesha na bisa layukan latitud 8.92°N da Longitud 3.42°E. Tana cikin wani yanki mai dazuka a tsakiyar kasar Yarbawa a yammacin kogin Effon wanda ya raba kabilar Ijesha da Ekiti zuwa gabas, da mahadar tituna daga Ile-Ife, Oshogbo, Ado Ekiti da Akure. Yankin al'adun Ijesa a halin yanzu sun mamaye kananan hukumomi shida a cikin jihar Osun da Okemesi a halin yanzu hedkwatar Okemesi/Ido-ile LCDA a jihar Ekiti ta Najeriya .

Yankin Ijesha na da iyaka da Ekiti daga gabas, Igbomina a arewa, Ife daga kudu, da Oyo da Ibolo a yamma.

Shahararren magudanan ruwa na Olumirin, wanda aka fi sani da Erin-Ijesha Waterfalls na nan a cikin kasar Ijesha.

Kasar Ijesha tana da arzikin Zinariya tana da mafi girman ma'adanan zinare a Najeriya

Tarihi gyara sashe

Kalmar Ìjèsà ta fito ne daga kalmar ijè òòsà, ma'ana abincin alloli. An ba da wannan suna ne saboda makwabtanta makiya da sukan kai farmaki a garuruwan Ijesha na musamman domin mutane su sadaukar da kansu ga Orisha. Watakila 'yan kabilar Ijesha sun yi hasarar wasu yankuna ga makwabtansu a lokacin tashe-tashen hankula da yaƙe-yaƙe na ƙarni na sha tara da waɗanda suka gabata. An ce mutanen Oke-Ako, Irele, Omuo-oke suna magana da yare irin na Ijesha.

Ilesa gyara sashe

 

Birnin Ilesa ( Ile ti a sa, wanda ke nufin "ƙasar da muka zaɓa") ita ce hedikwatar gargajiya ta Ijesa. Owaluse ya kafa ta a c.1250, jikan Ajibogun Ajaka Owa Obokun Onida Arara, daya daga cikin manyan jikokin Oduduwa, mai sarauta na kabilar Yarbawa na Kudu maso yammacin Najeriya, Jamhuriyar Benin da Togo . Rev. William Howard Clark a 1854 kamar yadda:

Domin tsaftar ta, na yau da kullun a fadinsa da fadinsa, da kuma madaidaiciyar titunansa, tsohon birnin Ilesa ya zarce duk wani gari na asali da na gani a bakar fata Afirka .

Gidan sarautar Ijesha gyara sashe

‘Yan kabilar Ijesha duk sun yi ikirarin cewa su jinin Sarki Oduduwa ne ta hanyar Ajibogun. Baya ga yin sarautar Ijesha, masarautar ta kuma bayar da gudunmawa wajen bunkasa wasu masarautu masu karfi a kasar Yarbawa. Gidajen da ke mulki a Masarautar Akure, alal misali, suna da'awar zuriyar Owa ta hanyar Gimbiya Owawejokun, 'yar Owa Atakunmosa.[ana buƙatar hujja]

Sarakunan Masarautar sun hada da:

Sunan mai mulki: Owa Obokun Adimula
Owa Ajibogun -
Owa Owaka Okile
Owa Obarabara Olokun Eshin
Owa Owari 1466-1522
Owa Owaluse 1522-1526
Owa Atakunmosa 1526-1546
Yeyelagagba 1588-1590
Yeyegunrogbo 1588-1590
Owa Biladu I 1652-1653
Owa Biladu II 1653-1681
Yeyewaji 1681 -
Owa Bilaro 1681-1690
Owa Bilayiare 1691-1692
Owa Bilagbayo 1713-1733
Yeyeori 1734-1749
Ori Abejoye 17. . - . . .
Owa Bilajagodo "Arijelesin" . . . - . . .
Owa Bilatutu "Otutu bi Osin" 1772-1776
Owa Bilasa "Asa abodofunfun" 1776-1788
Awa Akesan 1788-1795
Owa Bilajara 1... - 1807
Ogbagba 1807-1813
Obara "Bilajila" 1813-1828
Owa Odundun 1828-1833
Gbegbaaje 1833-1839
Ariyasunle (lokaci na farko) -Regent 1839
Owa Ofokutu 1839-1853
Ariyasunle (lokaci na biyu) -Regent 1853
Owa Aponlose 1858-1867
Awa Allobe 1867-1868
Owa Agunlejika I 1868-1869
Ba kowa 4 ga Juni 1870-1871
Owa Oweweniye (lokaci na farko) 1871-1873
Ba kowa 1873
Oweweniye (lokaci na biyu) 1873-1875
Owa Adimula Agunloye-bi-Oyinbo "Bepolonun " 1875-1893
Owa Alowolodu Maris 1893 - Nuwamba 1894
Ba kowa Nuwamba 1894 - Afrilu 1896
Owa Ajimoko I Afrilu 1896 - Satumba 1901
Owa Ataiyero [Atayero] 1901-1920
Owa Oduyomade Aromolaran I Yuni 1920 – Yuli 31, 1942
Ajimoko "Haastrup" - Regent 1942 - 10 ga Satumba 1942
Ajimoko II "Fidipote" 10 ga Satumba 1942 - 18 Oktoba 1956
JE Awodiya - Regent 18 ga Oktoba 1956 - 1957
Owa Biladu III "Fiwajoye" 1957 - Yuli 1963
. Ogunmokun. . . - Regent Yuli 1963 - 1966
Owa Peter Adeniran Olatunji Agunlejika II 1966-1981
Owa Gabriel Adekunle Aromolaran II Fabrairu 20, 1982-yanzu

Manazarta gyara sashe

Template:Yoruba topics