Friedrich Wilhelm Nietzsche (/ˈniː tʃə,-tʃi/; [1] German: [ˈfʁiːdʁɪç ˈvɪlhɛlm ˈniːtʃə] (listen ko [ˈniːtsʃə]; [2] 15 Oktoba 1844-25 Agusta 1900) ɗan falsafa kuma Bajamushe ne, mawaƙin prose, cultural critic, philoologist, kuma mawaki wanda aikinsa ya yi tasiri mai zurfi akan falsafar zamani. Ya fara aikinsa a matsayin masanin ilimin falsafa kafin ya koma falsafa. Ya zama mafi karancin shekaru da ya taba rike Shugabancin Falsafa na gargajiya a Jami'ar Basel a 1869 yana da shekaru 24. Nietzsche ya yi murabus a shekara ta 1879 saboda matsalolin lafiya da suka addabi shi mafi yawan rayuwarsa; ya kammala yawancin rubutunsa a cikin shekaru goma masu zuwa. A cikin 1889, yana da shekaru 44, ya sha wahala a rugujewa kuma daga baya ya rasa cikakkiyar ikon tunaninsa, tare da gurgunta kuma mai yiwuwa lalatawar jijiyoyin jinice. Ya rayu sauran shekarunsa a cikin kulawar mahaifiyarsa har zuwa mutuwarta a 1897 sannan tare da 'yar uwarsa Elisabeth Förster-Nietzsche. Nietzsche ya mutu a shekara ta 1900, bayan ya kamu da ciwon huhu da bugun jini da yawa. Rubutun Nietzsche ya ta'allaka aakakaakan cece-kuce na falsafa, wakoki, cultural critic, da almara yayin da yake nuna sha'awar aphorism da irony. Fitattun abubuwa na falsafarsa sun haɗa da tsattsauran ra'ayinsa na sukar gaskiya don neman hangen nesa; sharhi na asali game da addini da ɗabi'a na Kirista da ka'idar da ta danganci ɗabi'a na master-slave; tabbatar da kyawawan halaye na rayuwa don mayar da martani ga "mutuwar Allah" da kuma babban rikicin nihilism; ra'ayin Apollonian da Dionysian sojojin; da kuma siffanta batun ɗan adam a matsayin furci na son rai, tare da fahimtar juna a matsayin nufin iko. Hakanan ya haɓaka ra'ayoyi masu tasiri kamar Übermensch da koyarwarsa na dawowar har abada. A cikin aikinsa na baya, ya ƙara shagaltu da ikon kirkire-kirkire na mutum don shawo kan al'adu da ɗabi'a don neman sabbin dabi'u da lafiya mai kyau. Ayyukansa sun shafi batutuwa masu yawa, ciki har da fasaha, ilimin falsafa, tarihi, kiɗa, addini, tragedy, al'adu, da kimiyya, kuma ya zana wahayi daga tragedy na Girkanci da kuma adadi irin su Zoroaster, Arthur Schopenhauer, Ralph Waldo Emerson, Richard Wagner da Johann Wolfgang von Goethe.[3]

Friedrich Nietzsche
full professor (en) Fassara

1869 - 1878
Rayuwa
Cikakken suna Friedrich Wilhelm Nietzsche
Haihuwa Röcken (en) Fassara, 15 Oktoba 1844
ƙasa Kingdom of Prussia (en) Fassara
no value
Harshen uwa Jamusanci
Mutuwa Weimar (en) Fassara, 25 ga Augusta, 1900
Makwanci Lützen (en) Fassara
Yanayin mutuwa  (neurosyphilis (en) Fassara)
Ƴan uwa
Mahaifi Carl Ludwig Nietzsche
Abokiyar zama Not married
Ahali Elisabeth Förster-Nietzsche (en) Fassara
Karatu
Makaranta Domgymnasium Naumburg (en) Fassara
(1854 -
Landesschule Pforta (en) Fassara
(5 Oktoba 1858 -
University of Bonn (en) Fassara
(Satumba 1864 - 1865)
Jami'ar Leipzig
(1865 - 1879)
Matakin karatu doctorate (en) Fassara
Harsuna Jamusanci
Malamai Jacob Burckhardt (en) Fassara
Friedrich Wilhelm Ritschl (en) Fassara
Ɗalibai
Sana'a
Sana'a mai falsafa, maiwaƙe, marubuci, mai rubuta kiɗa, ilmantarwa, classical philologist (en) Fassara, music critic (en) Fassara da classical scholar (en) Fassara
Wurin aiki Bonn (en) Fassara, Leipzig, Basel (en) Fassara da Weimar (en) Fassara
Employers University of Basel (en) Fassara  (1869 -  1878)
Muhimman ayyuka Thus Spoke Zarathustra (en) Fassara
Wanda ya ja hankalinsa Arthur Schopenhauer (en) Fassara, Heraclitus (en) Fassara, Ralph Waldo Emerson (en) Fassara, Charles Darwin, Parmenides (en) Fassara, Auguste Comte (en) Fassara, Blaise Pascal, Richard Strauss (en) Fassara, Niccolò Machiavelli (en) Fassara, Richard Wagner, Adalbert Stifter (en) Fassara, Edgar Allan Poe, Protagoras (en) Fassara, Giacomo Leopardi (en) Fassara, Paul Bourget (en) Fassara, Sextus Empiricus (en) Fassara, François de La Rochefoucauld (en) Fassara, Hippolyte Taine (en) Fassara, Ruđer Josip Bošković (en) Fassara, Lev Shestov (en) Fassara, Benedictus de Spinoza (en) Fassara, Zoroaster, Baltasar Gracián (en) Fassara, Bernard Mandeville (en) Fassara, African Spir (en) Fassara, William Butler Yeats, Michel de Montaigne (en) Fassara, Democritus (en) Fassara, Epicurus (en) Fassara, Heinrich Heine (en) Fassara, Stendhal (en) Fassara, Oswald Spengler (en) Fassara, Stefan George (en) Fassara, Johann Joachim Winckelmann (en) Fassara, Georg Christoph Lichtenberg (en) Fassara, Johann Wolfgang von Goethe, Paul Tillich (en) Fassara, Friedrich Albert Lange (en) Fassara, Paul Rée (en) Fassara, Jean-Jacques Rousseau (en) Fassara, William Shakespeare, Jean-Marie Guyau (en) Fassara, Friedrich Hölderlin (en) Fassara, Max Scheler (en) Fassara, Max Stirner (en) Fassara, Mary Wigman (en) Fassara, Stefan Zweig (en) Fassara, Adam Mickiewicz (en) Fassara, Empedocles (en) Fassara, Plato, Aristotle, Gottfried Wilhelm Leibniz, Voltaire, Socrates, Georg Wilhelm Friedrich Hegel (en) Fassara, Immanuel Kant, Fedor Dostoevsky, ancient Greek philosophy (en) Fassara, Dionysus (en) Fassara, Alexander the Great, Homer, Julius Caesar, Aeschylus (en) Fassara, Theognis of Megara (en) Fassara, Friedrich Wilhelm Ritschl (en) Fassara, Lou Andreas-Salomé (en) Fassara, Manu (en) Fassara, Thucydides (en) Fassara, Cesare Borgia (en) Fassara, Napoleon da Alexander Ivanovich Herzen (en) Fassara
Mamba Bonner Burschenschaft Frankonia (en) Fassara
Fafutuka Lebensphilosophie (en) Fassara
Aikin soja
Ya faɗaci Franco-Prussian War (en) Fassara
IMDb nm0631346
Friedrich Wilhelm Nietzsche

Bayan mutuwarsa, 'yar'uwar Nietzsche Elisabeth ta zama mai kula da kuma editan rubutunsa. Ta gyara rubuce-rubucensa da ba a buga ba don dacewa da akidarta ta Jamusanci, sau da yawa suna sabawa ko ɓoye ra'ayoyin Nietzsche, waɗanda ke adawa da kyamar Yahudawa. Ta hanyar bugu nata da aka buga, aikin Nietzsche ya zama alaƙa da fascism da Nazism; Masana na ƙarni na 20 irin su Walter Kaufmann, RJ Hollingdale, da Georges Bataille sun kare Nietzsche daga wannan fassarar, kuma ba da daɗewa ba aka ba da gyare-gyaren littattafansa. Tunanin Nietzsche ya ji daɗin sabunta shahararsa a cikin 1960s kuma tun daga lokacin ra'ayoyinsa sun yi tasiri sosai ga masu tunani na ƙarni na 20 da farkon 21 a cikin falsafar musamman a makarantun falsafar nahiyar kamar su wanzuwar zamani, postmodernism da post-structuralism da kuma fasaha, adabi, wakoki, siyasa, da al'adu masu shahara.[4]

Rayuwa gyara sashe

Matashi (1844-1868) gyara sashe

An haife shi a ranar 15 ga watan Oktoba 1844, Nietzsche ya girma a garin Röcken (yanzu wani yanki ne na Lützen), kusa da Leipzig, a lardin Prussian na Saxony. An ba shi suna bayan Sarki Friedrich Wilhelm IV na Prussia, wanda ya cika shekaru 49 a ranar haihuwar Nietzsche (daga baya Nietzsche ya bar sunansa na tsakiya Wilhelm). [5] Iyayen Nietzsche, Carl Ludwig Nietzsche (1813–1849), fasto Lutheran kuma tsohon malami; da Franziska Nietzsche (née Oehler) (1826–1897), sun yi aure a shekara ta 1843, shekara kafin haihuwar ɗansu. Suna da wasu 'ya'ya biyu: diya, Elisabeth Förster-Nietzsche, an haife ta a 1846; da ɗa na biyu, Ludwig Joseph, an haife shi a 1848. Mahaifin Nietzsche ya mutu daga ciwon kwakwalwa a shekara ta 1849; Ludwig Joseph ya mutu bayan wata shida yana da shekaru biyu. [6] Iyalin sai suka koma Naumburg, inda suka zauna tare da kakar mahaifiyar Nietzsche da yayyen mahaifinsa biyu da ba su yi aure ba. Bayan mutuwar kakar Nietzsche a 1856, iyalin sun koma gidansu, yanzu Nietzsche-Haus, gidan kayan gargajiya da cibiyar nazarin Nietzsche.

 
Nietzsche, 1861

Nietzsche ya halarci makarantar yara maza sannan ya yi makaranta mai zaman kanta, (private school) inda ya yi abokantaka da Gustav Krug da Wilhelm Pinder, dukansu uku sun fito daga iyalai da ake girmamawa sosai. Bayanan ilimi daga ɗaya daga cikin makarantun da Nietzsche ya halarta sun lura cewa ya yi fice a tauhidin Kirista.  

A 1854, ya fara zuwa Domgymnasium a Naumburg. Domin mahaifinsa ya yi aiki ga jihar (a matsayin fasto) Nietzsche mara uba ya sami tallafin karatu don yin karatu a Schulpforta da aka sani na duniya (da'awar cewa an yarda da Nietzsche akan ƙarfin iliminsa na ilimi an yi watsi da shi: maki ya kasance. ba kusa da saman ajin ba). [7] Ya yi karatu a can daga 1858 zuwa 1864, sun zama abokai tare da Paul Deussen da Carl von Gersdorff. Ya kuma sami lokacin yin aiki akan wakoki da kade-kade. Nietzsche ya jagoranci "Jamus", ƙungiyar kiɗa da adabi, a lokacin bazara a Naumburg. Cite error: Closing </ref> missing for <ref> tag Wataƙila a ƙarƙashin rinjayar Ortlepp, shi da wani ɗalibi mai suna Richter sun dawo makaranta a buguwa kuma suka ci karo da wani malami, wanda ya sa Nietzsche ya rage daga farkon ajinsa kuma ya ƙare matsayinsa na prefect. [8]

 
Yaoung Nietzsche
 
Arthur Schopenhauer ya yi tasiri sosai kan tunanin falsafar Nietzsche.
 
Jami'ar Basel, inda Friedrich Nietzsche ya zama farfesa a 1869
 
Hagu zuwa dama: Erwin Rohde, Karl von Gersdorff da Nietzsche, Oktoba 1871

Manazarta gyara sashe

  1. Wells, John C. 1990.
  2. Duden – Das Aussprachewörterbuch 7.
  3. Wells, John C. 1990. "Nietzsche." Longman Pronunciation Dictionary. Harlow, UK: Longman. ISBN 978-0-582-05383-0 . p. 478.
  4. Duden – Das Aussprachewörterbuch 7. Berlin: Bibliographisches Institut. 2015. ISBN 978-3-411-04067-4 . p. 633.
  5. Kaufmann 1974.
  6. . doi:Wicks Check |doi= value (help). Missing or empty |title= (help)
  7. Perez, Rolando (2015). "Nietzsche's Reading of Cervantes' "Cruel" Humor in Don Quijote" (PDF). EHumanista. 30 : 168–175. ISSN 1540-5877 .Empty citation (help)
  8. Hollingdale 1999.