Joseph Emmanuel Appiah, MP (/ ˈæpiɑː/ AP-ee-ah; 16 Nuwamba, 1918-8 ga Yuli, shekara ta alif ɗari tara da casa'in1990)[1] ya kasance lauya dan ƙasar Ghana, ɗan siyasa kuma ɗan siyasa.

Joe Appiah
Member of the 1st Parliament of the 1st Republic of Ghana (en) Fassara

1956 - 1961
Election: 1956 Gold Coast legislative election (en) Fassara
Member of the Parliament of Ghana (en) Fassara

Rayuwa
Haihuwa Kumasi, 16 Nuwamba, 1918
ƙasa Ghana
Mutuwa Kumasi, 8 ga Yuli, 1990
Yanayin mutuwa Sababi na ainihi
Ƴan uwa
Mahaifi J.W. K. Appiah
Mahaifiya Adwoa Akyaa
Abokiyar zama Peggy Cripps  (18 ga Yuli, 1953 -
Yara
Karatu
Makaranta Mfantsipim School (en) Fassara
Wesley College of Education (en) Fassara
Harsuna Turanci
Sana'a
Sana'a Mai wanzar da zaman lafiya, ɗan siyasa da Lauya
Imani
Addini Kirista
Jam'iyar siyasa National Liberation Movement (en) Fassara

Tarihin Rayuwa gyara sashe

An haife shi a Kumasi ga Nana James W.K. Appiah da Nana Adwoa Akyaa, membobin Ashanti aristocracy. Mahaifinsa malamin makaranta ne, jagoran Methodist, masarautar gargajiya kuma, a ƙarshe, Babban Sakataren Asanteman - matsayin da ya ba shi babban tasiri a cikin al'amuran Ashanti. Appiah ya yi karatu a Kwalejin Wesley, Mfantsipim, da Haikali na Tsakiya.[2][3]

A lokacin da yake kasar Ingila, yana da alaka da kungiyar daliban Afirka ta Yamma (WASU), daga karshe ya zama shugabanta.[2] Ya zo, ta hanyar zama a Landan da shiga tare da WASU, don sanin da yawa daga cikin manyan 'yan wasan da ke yakar mulkin sarauta a Ghana da sauran wurare a Afirka. Ba ko kaɗan a cikin waɗannan akwai Kwame Nkrumah, wanda ya kusanci shi sosai. Nkrumah shine zabin farko na Appiah ga mutumin da ya fi kowa kyau a bikin aurensa da Peggy Cripps a 1953 ("amma aikin ya tafi ga wanda ya fi tasiri George Padmore, dan Trinidadiya wanda ya kasance mai ba da shawara ga siyasa ga shugabannin masu kishin Afirka, ciki har da Nkrumah da Jomo Kenyatta"[3]) An haifi ɗansu na fari, ɗan Kwame a London a 1954, sai Ama (an haife ta 1955), Adwoa (an haife ta 1960) da Abena (an haife ta 1962).

Iyalan Appiah sun koma Ghana a ƙarshen 1954. Ba da daɗewa ba, abota Joe Appiah da Nkrumah ya lalace. Ya shiga jam'iyyar National Liberation Movement kuma ya lashe kujerar Atwima-Amansie a 1957. Daga baya NLM ta hade da sauran jam'iyyun adawa don kafa United Party.[4] Bayan juyin juya halin da Janar Afrifa ya jagoranta wanda ya hambarar da Nkrumah a shekarar 1966, an nemi ya bayyana dalilan sabuwar gwamnatin ga abokan Ghana da makwabta. Appiah ya kasance mai shiga tsakani a rayuwar jama'a a matsayin jami'in diflomasiyya kuma minista na gwamnati daga lokacin har zuwa ritayarsa a 1978.[1]

Ya koma Kumasi, inda ya ci gaba da cika aikinsa a matsayin dattijon kabila. Bayan rasuwar kakansa Yao Antony, ya zama shugaban reshen su na mutanen Ashanti. Kafin rasuwarsa, ya yi aiki a matsayin mai sarauta kuma mai sarautar Nyaduom, garin da kakansa Nana Akroma-Ampim I.[5]

An buga tarihin rayuwarsa Joe Appiah:The Autobiography of an African Patriot a 1990. Kwame Anthony Appiah's In My Father's House: Africa in the Philosophy of Culture an yi wahayi zuwa gare shi ta hanyar sauƙaƙan yanayin duniya na mahaifinsa.[1]

Joe Appiah ya mutu a Accra bayan rashin lafiya kuma an binne shi a makabartar Tafo da ke Kumasi a yankin Ashanti na Ghana.[1] Matar da ya mutu za ta saya kuma ta mallaki wannan makirci kusa da ita bayan rasuwarta a 2006.[3][6] Wasu da ba a san su ba sun lalata kabarinsa a 2008.[7]

Littattafai gyara sashe

  • Appiah, Joe (1990). Autobiography of an African Patriot. New York: Greenwood Press. p. 400. ISBN 978-0-275-93672-3. Template:ASIN.
  • Appiah, Kwame Anthony (1993). In My Father's House: Africa in the Philosophy of Culture. Oxford University Press. p. 256. ISBN 978-0-19-506852-8. Template:ASIN.

Manazarta gyara sashe

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 Eric Pace, "Joe Appiah Is Dead; Ghanaian Politician And Ex-Envoy, 71", New York Times, July 12, 1990.
  2. 2.0 2.1 Susan Williams, Colour Bar: The triumph of Seretse Khama and His Nation, Allen Lane, 2006; Penguin Books, 2007, p. xxxiii-iv.
  3. 3.0 3.1 3.2 Cameron Duodu, Obituary of Peggy Appiah, The Guardian, 6 March 2006.
  4. Ekow Nelson (2009-07-17). "Mr. R.R Amponsah was no innocent abroad". ModernGhana.com. Retrieved 2010-07-24.
  5. Kwame Anthony Appiah (March 18, 2007). "A Slow Emancipation". NYtimes.com. Retrieved December 20, 2020.
  6. "Peggy Appiah" obituary, The Telegraph, 24 February 2006.
  7. Enoch Darfah Frimpong (2008-06-09). "Paa Joe Appiah's tomb vandalised". Retrieved 2010-07-24.