Owo birni ce, da ke cikin ƙaramar hukumar Nkanu ta Gabas (LGA) a jihar Enugu, Nijeriya.[1] Owo ta kunshi manyan ƙauyuka shida: Ashishi, Ohuani, Ishiegu, Ogere, Emene da Ndiagu. Sauran matsugunan da tun farko ke cikin manyan kauyukan sun hada da Ejaogbo, Mbulu, Ekeagu, Obegu ishiagu, Obegu Emene, Obegu Ogere, da Obegu Ohuani. Waɗannan sun haɗa da al'ummar Mbulu Owo mai cin gashin kanta da aka kirkira a cikin shekara, 2006. Garin al'ummar noma ce: Kusan kashi 80% na al'ummar manoma ne. Yawan mutanen Owo a shekarar 2014 ya kai 9,879.[2] Kiyasin yawan mutanen Owo a shekarar 2022 ya haura mutane 14,000.

Owo, Enugu
Wuri
Map
 6°30′27″N 7°41′36″E / 6.5076°N 7.6932°E / 6.5076; 7.6932

Tarihi gyara sashe

An mika tarihin Owo ga wannan zamani ta hanyar tatsuniyoyi kuma akwai bayanai daban-daban na asalinsu. Wani labari na tatsuniyar ya nuna cewa hijirarsu zuwa wannan wuri ta faro ne daga Umuatugbuoma a Akegbe Ugwu, wani gari dake kan hanyar Enugu zuwa Fatakwal a karamar hukumar Nkanu ta Yamma ta jihar Enugu a yau. Yayin da bayanan ƙaura/hijira ke zayyana, Legend ya yi iƙirarin cewa sun fi ƙaura zuwa Ugbene, al’ummar Nike a ƙaramar hukumar Enugu ta Gabas ta Jihar Enugu inda suka zauna kuma suka rayu tsawon shekaru. Wani asusun kuma yana da shi Owo wanda asalinsa ake kira Ugbene, wanda zuriyar wani mafarauci ne, Ugbene, ɗan Emeli Agada na al’ummar Nike a jihar Enugu suka kafa. Neman wuraren kiwo da yakin ‘yan uwantaka ya sa suka yi hijira zuwa inda suke a yanzu inda suka sauka a kusa da kogin Idodo.[3] Bayan zamansu, an kafa daular Owo guda shida na farko da suka hada da Ashishi, Ohuani, Ogere, Ishiegu, Ubegu da Ihenyi. Bayan yakin ‘yan uwantaka a tsakaninsu, kauyuka biyu na karshe, Ubegu da Ihenyi sun yi hijira zuwa Eha-Amufu da ke karamar hukumar Isi Uzo ta jihar Enugu a yau.

Geography gyara sashe

Owo tana a yankin kudu maso gabashin jihar Enugu. The geographical coordinates of Owo is 6.5076° N, 7.6932° E. Latitude dinta da longitude 6.496689, 7.693233 bi da bi. Lambar gidan waya ita ce 402118.[4] Owo tana iyaka da Arewa Ubahu, daga Gabas ta yi iyaka da Amazu, Umuhuali, Nkalagu da Ubeagu (garuruwan Igbo Esa a ƙaramar hukumar Ishielu ta jihar Ebonyi), daga Yamma ta yi iyaka da Nike, daga Kudu kuma ta yi iyaka da Oruku da Amechi Idodo. Owo tana da ɗimbin filayen noma saboda wurin da take a cikin dazuzzuka masu zafi. Don haka galibin al’ummarta manoma ne da suke noma galibin amfanin gona kamar doya (sarkin amfanin gona), rogo, masara, shinkafa, ‘ya’yan itatuwa da kayan marmari irin su ugu (kabewa mai ‘ya’ya), anara, ewa, okra da dai sauransu. Ƙasar noma tana ba da damar haɓaka amfanin gona da yawa kamar itatuwan dabino, mangoro, cashew, ogbono, lemu, da abarba.

Al'ada da al'adu gyara sashe

Al'adar Owo da al'adun gargajiya ce ke tafiyar da rayuwar al'ummarta ta yau da kullun. Wadannan suna bayyana a cikin bukukuwan aure, tsarin shekarun haihuwa, noma, bukukuwan suna, nishadi kamar bikin masquerade[5] (Mmanwu), daukar muƙami, bukukuwan jana'izar, bikin doya da sauran bukukuwan zamantakewa kamar bikin "Ajuu" da sauransu. Har ila yau, tana da halayen al'adu da yawa tare da al'ummomin makwabta waɗanda suka dace da al'ada da al'adun Igbo. Kafin zuwan Kiristanci, Addinin Gargajiya na Afirka shi ne babban addini a garin. Al’adarsu da al’adunsu sun ta’allaka ne ga Abin bauta (Chi/Okuke) da Abin bautan kasa (Anu/Ani). Owo tana da nata kida da almara. Wakokin gargajiya na Owo sun haɗa da Igede, Ode, akatakpa da dai sauransu. Masallatan 'yan asalin sun hada da Odo/Ekpe (wanda kauyukan Ashishi da Ogere ke yi) da Omebe (wanda Ishiagu, Ohuani, Emene, Ndiagu ke yi). Wadannan masallatai suna nuna a lokacin jana'iza da jana'izar, addini da al'adu da sauran bukukuwa daban-daban a matsayin nau'i na nishaɗi.[6] Wani lokaci sukan yi wasu ayyuka kamar kayan aikin kula da zamantakewa, shari'a da 'yan sanda don aiwatar da dokokin ƙasa.

Hanyoyi na haɗin waje gyara sashe

  Media related to Owo, Enugu at Wikimedia Commons


Manazarta gyara sashe

  1. Widjaja, Michael. "Enugu maps and Enugu Communities". igboguide.org (in Turanci). Retrieved 2021-08-13.
  2. Egbo, Ogechuckwu C. "Early human settlement patterns in Nkanu East Local Government area, Enugu State" (PDF). UNN Project Reports: 33–35.
  3. ANIBEZE, C. I. P.; INYANG, N. M. (2000-01-01). "Oocyte Structure, Fecundity and Sex Ratio of Heterobranchus longifilis (Valenciennes 1840) in Idodo River Basin (Nigeria) with comments on the Breeding Biology". Journal of Aquatic Sciences. 15 (1). doi:10.4314/jas.v15i1.19990. ISSN 0189-8779.
  4. "Nkanu East L.G.A Zip Codes". Nigeria Postal Codes & Zip Codes (in Turanci). 2017-09-22. Retrieved 2021-08-13.
  5. Nwabueze, Emeka (1984). "Igbo Masquerade Performance and the Problem of Alien Intervention: Transition from Cult to Theatre". Ufahamu: A Journal of African Studies. 14 (1). doi:10.5070/f7141017067. ISSN 2150-5802.
  6. "Masquerades In Igbo Land". The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News (in Turanci). 2021-01-31. Retrieved 2021-08-13.