Masarautar Agbon (kuma Agbon ẹkwuotutu) yana ɗayan daga cikin rukunoni ashirin da huɗu na mutanen Urhobo waɗanda suka kasance tun kafin haɓakar Daular Benin a cikin shekarun 1440 da kuma kafin zuwan Turawan Portugal a Yammacin Neja Delta a cikin shekarar 1480s.

Masarautar Agbon
Wuri
Map
 5°55′N 5°45′E / 5.92°N 5.75°E / 5.92; 5.75

Tana cikin ƙaramar hukumar Ethiope ta Gabas A jihar Delta, Najeriya. Wacce ta mamaye babban fili mai fadin kilomita murabba'in 375. Wannan masarautar tana kewaye da sauran al'ummomin Urhobo a cikin yankin.

Gidan sarautar gargajiya na wannan masarautar yana Isiokolo .

Tarihi gyara sashe

Al'adar baka tana magana game da ƙaura daga tsohuwar Daular Benin ta hanyar Urhobos wanda ya haifar da wannan yanki.

Waɗanda suka kafa Agbon sun yi ƙaura ta cikin Kwale, wataƙila daga Erhowa, suka zauna a Ehwen da Erhivwi ko Irri a cikin yankin Isoko na Jihar Delta a yanzu. Daga can suka sauka zuwa Utokori, kusa da Ughwerun; sannan zuwa Olomu kuma ta yankin Ughelli na yanzu na Ekuigbo ya sami Otorho r 'Agbon wanda yanzu ake kira Isiokolo .

Isiokolo yanzu ya zama sanannen wuri na shugabanci ta membobin wannan masarautar.

Wuri gyara sashe

Masarautar Agbon ta kai kimanin murabba'in kilomita 375. Yankin arewa ya hada da masarautar Abraka, da karamar hukumar Orhionmwon da ke makwabtaka da jihar Edo, A gabas, ya yi iyaka da Orogun, Agbahra Otor, Masarautar Agbarho, Kogin Ujode, da Ekrerhavwe, dukkansu al'ummomin Urhobo ne a Ughelli arewa karamar. A Agbon ta yamma da kudu akwai Aghalokpe da Orerokpe na ƙaramar hukumar Okpe . [1]

Shugabanci gyara sashe

Mai Martaba, Ogurime-Rime Ukori I shine Sarki na yanzu kuma Ovie na Masarautar Agbon. An naɗa shi Ovie ne a watan Fabrairun 2013 wanda ya gaji marigayi Ogurime-Rime Okpara I [2]

Albarkatun ƙasa gyara sashe

Wannan masarauta tana samar da kayan abinci iri-iri, akasarinsu yam, plantain da rogo. Kayan amfanin gona kamar noman dabino da gonakin roba suma suna yabanya anan. Agbon yana rike da babbar matatar mai wacce ita ce babbar hanyar samun kudin shiga ga Najeriya; rijiyoyin mai na Erhorike ana ɗaukar su ɗaya daga cikin mafi ƙarancin zurfin duniya kuma ana samun su anan.

Yawan jama'a gyara sashe

Masarautar tana da yawan jama'a saboda tana da yawan birane da ƙauyuka a ƙarƙashin yankin ta. An tsara ta a matsayin rukuni na biyu mafi yawan al'adu a cikin ƙasar Urhobo, wanda ke zuwa bayan Okpe. Yawan wannan masarauta kaɗai ya kai sama da kashi 40% na al'ummar jihar Delta.

Harshe gyara sashe

Mutanen Agbon suna magana da Urhobo a matsayin yarensu na asali da ƙananan siffofin yare. Pidgin na Najeriya shima ya yadu a cikin wannan masarautar har ma da Ingilishi, yankin yaren Najeriya.

Abinda ke ciki gyara sashe

Wannan masarauta ta kunshi dimbin masarautu da kauyuka ko garuruwa. Waɗannan ƙananan masarautun sakamako ne na ƙaura daga wannan ƙasa zuwa wancan.

Ƙananan masarautu gyara sashe

  • Okpara (na fari)
  • Kokori (ɗa na biyu)
  • Eku (ɗa na uku)
  • Orhoakpor (ɗa na huɗu)
  • Igun
  • Ovu (zuriyar Okpara)

Garuruwa da kauyuka gyara sashe

  • Isiokolo
  • Ekrebuo
  • Kokori
  • Erhomeghwu
  • Okuidjerhe
  • Samagidi
  • Egbogho
  • Urhwokpe
  • Ekraka
  • Erhonaka
  • Erhorike
  • Okpara Inland
  • Okurutuyo
  • Okuekpagha
  • Unumane
  • Okoradaode
  • Okurufor
  • Okururhujevwe
  • Umiaghwa
  • Okurihohi
  • Okuibada
  • Erhokori
  • Orhuakpor
  • Ekrudu
  • Okukpokpo
  • Okureghwro
  • Eku
  • Igun
  • Otumara
  • Okpara W/S
  • Okorogba
  • Okurekpo
  • Okuredafe
  • Oviorie
  • Ovu Inland
  • Okuemeka
  • Okurekpagha
  • Okuogbamu
  • Ovwere
  • Urhodo
  • Okumodje
  • Obadjere
  • Ekpan
  • Igwevwore
  • Okwokpokpo
  • Ekusioro
  • Okurobi
  • Okuronika
  • Okuighele
  • Ekirugbo.
  • okuomoise

Manazarta gyara sashe

Masarautar Agbon a Asemeyese.com

  1. "Kwafin ajiya". Archived from the original on 2002-03-11. Retrieved 2021-06-07.
  2. https://thepointernewsonline.com/?p=24990[permanent dead link]