Ƙabilar Tangale na ɗaya daga cikin ƙabilun Arewacin Najeriya, dake jihar Gombe. Mutanen Tangale da suka fi jin harshen Tangale sun samo sunan su ne daga “Tangal”, wani sarkin Billiri, a jihar Gombe ta Najeriya a yau. An yi imanin cewa Tangal ya taka rawar gani wajen tsara dangogin da ke karkashin shugabancin sa, don haka ne ake kiran mutanen da ke karkashinsa da sunan Tangale (kamar yadda aka saba a yawancin al'ummar Afirka suna sanya wa ƙasa ko ƙabila sunan shugabansu).[1]

Mutanen Tangale
Yankuna masu yawan jama'a
Najeriya

Tarihin zama gyara sashe

Al'ummar Tangale dai bakin haure ne daga kasar Yaman ta hanyar ƙasar Masar sannan zuwa jihar Borno ta yanzu.[2] Duk da haka, saboda rikice-rikicen kabilanci da ake ci gaba da yi, dole ne su ci gaba da yin hijira daga wannan wuri zuwa wani wurin domin zama. Daga karshe dai sun zauna a akalla wurare bakwai daban-daban kafin su zo wurin da suke zaune a yanzu, wato Kaltungo . Jerin wasu daga cikin wuraren da suka sauka sun hada da; SanumKude (wanda aka fi sani da Big San) kusa da Ngazargamu da Kupto. Kupto ya kasance kamar 'Korinth' na Littafi Mai-Tsarki; wurin da kabilu da kungiyoyi daban-daban suka taru don zama tare da zama tare. A Kupto, mutanen Tangale sun zauna tare da Lunguda, Kare-Kare, Tera, Waja, Bolewa, Songom da sauran kabilu makwabta. Daga Kupto ne suka kara yin hijira don neman sabon matsuguni; galibin wurare masu tsaunuka da aka fi jin sun fi tsaro daga hare-hare da hare-haren da suke fuskanta daga mahara.[3]

Al'adu gyara sashe

Ya kamata maza manya su nuna balagarsu ta hanyar faɗa, kuma a matsayin hujjar jajircewarsu, an bukaci su kawo kawunan abokan gaba da suka kashe bayan sun dawo daga fagen daga. An ba firist waɗannan kofunan yaƙi, ya sa su a ƙarƙashin bishiyar iyali.[4]

Mai Tangale gyara sashe

Mai Tangale na yanzu shine Malam Ɗanladi Sanusi-Maiyamba.[5]

Harshe gyara sashe

Harshen asalin ƙabilar Tangale Tangale ne amma saboda mamaye harshen Hausa a Arewacin Najeriya, yawancinsu ma suna iya jin Hausa sosai.[3]

Abinci gyara sashe

Abincin mutanen Tangale shine ar bayo", an shirya shi da daddawa na musamman (cake); "ed mammu"; "kwaksak" da "Shinga"[6]

Addinai gyara sashe

Mutanen Tangale galibinsu masu bautar gumaka/Ruhi ne kafin zuwan mulkin mallaka. Suna da ruhohi kamar Nanamudo (Uwar Mutuwa), Yamba (Allahn halitta). [7] A yau al'ummar Tangale sun bar bautar gumaka na gargajiya tare da Kiristoci a matsayin mafi rinjaye a ƙasar Tangale da ƙaramin kaso na Musulmai.[8]

Biki gyara sashe

  • Bikin Pissi Tangale
  • 'Bai' Carnival/ Palam Tangle(bikin Kare)[9][10]
  • Eku bikin
  • Wula
  • Ku Kodok
  • Pand Kungo

Manazarta gyara sashe

  1. "THE PAST AS PERCEIVED BY THE BALI NYONGA Nyongpasi's stay with the Bamoums was short-lived, as he was constandy under attack from king Mbuo-Mbuo Njoya. Between 1845 and 1848 Nyongpasi and his people were driven across the Nun river to Bagham, where they regrouped and moved towards Bamenda. After staying in Nkwen for a while, they moved to Kufon, near the present Protestant college Bali, defeated the Bali Kontan and incorporated them into the Bali army. During the long journey from Foumban to Kufom, Nyongpasi and his people subdued and in-corporated many other people. These were the Won, the Set, the Ngiam, the Sang, the Ngod, the Sangam, the Fuleng and the Munyam people, who today form a great part of Bali Nyonga. These people are usually referred to as Bani Bantem or Bani Balolo, because they were not part of the original Bali group", Who Needs the Past?, Routledge, pp. 206–207, 2012-11-12, ISBN 978-0-203-05999-9, retrieved 2022-03-23
  2. Maina, Joy Joshua (2013-09-01). "Uncomfortable prototypes: Rethinking socio-cultural factors for the design of public housing in Billiri, north east Nigeria". Frontiers of Architectural Research (in Turanci). 2 (3): 310–321. doi:10.1016/j.foar.2013.04.004. ISSN 2095-2635.
  3. 3.0 3.1 Aluwong, Jeremiah (2018-11-18). "Tribes in Nigeria: The Tangale Tribe • Connect Nigeria". Connect Nigeria (in Turanci). Retrieved 2022-03-23.
  4. "Validate User". academic.oup.com. Retrieved 2022-03-24.
  5. "Muhammadu Inuwa Yahaya appoints new Mai Tangale". Vanguard News (in Turanci). 2021-03-03. Retrieved 2022-03-23.
  6. Ago, Jerryperiin #history • 4 Years (2018-06-01). "THE TANGALE PEOPLE OF KALTUNGO "A Proud Heritage"". Steemit (in Turanci). Retrieved 2022-03-24.
  7. Empty citation (help)
  8. "Mai Tangale: How selection of traditional ruler shattered peace in Gombe community". Punch Newspapers (in Turanci). 2021-02-28. Retrieved 2022-03-23.
  9. "Tangale Community To Revive Bai 'Dog Meat' Eating Carnival". Independent Newspaper Nigeria (in Turanci). 2021-12-03. Retrieved 2022-08-26.
  10. "Nigeria: Tangale Dog Festival, Aka 'Bai' Carnival/ Palam Tangle Revamps". Africa Prime News (in Turanci). 2021-12-01. Retrieved 2022-03-24.