Yankin Bono yana daya daga cikin yankuna 16 na gudanarwa na Ghana. Sakamakon ragowar yankin Brong-Ahafo ne lokacin da aka kirkiro yankin Bono ta Gabas da yankin Ahafo.[1] Sunyani, wanda kuma aka sani da koren birnin Ghana shine babban birnin yankin.[2][3] Sunyani na iya yin alfahari da kanta a matsayin birni mafi tsabta kuma babban wurin taro.[4]

Yankin Bono
Bono Region (en)


Wuri
Map
 7°20′N 2°20′W / 7.33°N 2.33°W / 7.33; -2.33
Ƴantacciyar ƙasaGhana

Babban birni Sunyani (en) Fassara
Labarin ƙasa
Sun raba iyaka da
Bayanan tarihi
Ƙirƙira 13 ga Faburairu, 2019
Bayanan Tuntuɓa
Lamba ta ISO 3166-2 GH-BO

Ƙirƙirar yankin gyara sashe

An kirkiri yankin ne bayan an sassaka yankin Ahafo da Bono ta Gabas daga yankin Brong-Ahafo na wancan lokacin. Wannan ya cika alkawarin da dan takara Nana Akuffo Addo ya yi a ayyukan yakin neman zabensa na 2016. An aiwatar da aiwatar da tsare -tsaren ƙirƙirar wannan yankin ga sabuwar ma'aikatar sake tsarawa da bunƙasa yankin a ƙarƙashin jagorancin Hon. Dan Botwe. Yankin Brong Ahafo a zahiri ya daina wanzu haka kuma Majalisar Hadin gwiwar Yankin Brong Ahafo (BARCC).

A sakamakon haka, a cikin rufin sashe na 255 na kundin tsarin mulkin 1992 da Mataki na 186 na Dokar Ƙaramar Hukuma, 2016 (Dokar 936 kamar yadda aka Gyara), Majalisar Hadin Kan Yankin Bono (BRCC) sabuwar ƙungiya ce don haka ta maye gurbin BARCC. Saboda wannan, ya zama dole a ƙaddamar da BRCC don ba ta damar aiwatar da ayyukanta daidai gwargwado.[5]

Ƙungiyoyin gudanarwa gyara sashe

Gudanar da harkokin siyasar yankin ta hanyar tsarin kananan hukumomi ne. A karkashin wannan tsarin gudanarwa, an raba yankin zuwa 12 MMDA (wanda ya ƙunshi 0 Metropolitan, Municipal 5 da Majalisun Talakawa 7).[6] Kowace Gundumar, Municipal ko Metropolitan Assembly, Babban Mai Gudanarwa ne, wanda ke wakiltar gwamnatin tsakiya amma yana samun iko daga Majalisar da ke ƙarƙashin jagorancin shugaban da aka zaɓa daga cikin membobin da kansu. Jerin na yanzu shine kamar haka:

File:Bono-Region.png
Taswirar gundumomin Yankin Bono

Gundumomin Yankin Bono[7]

# Sunan MMDA Babban birnin Nau'in MMDA Dan majalisa Jam'iyya
1 Banda Banda Ahenkro Talakawa Ahmed Ibrahim NDC
2 Berekum East Berekum Municipal Nelson Kyeremeh NPP
3 Berekum West Jinijini Talakawa Kwaku Agyenim-Boateng NPP
4 Dormaa Central Dormaa-Ahenkro Municipal Kwaku Agyeman-Manu NPP
5 Dormaa East Wamfie Talakawa Paul Apreku Twum Barimah NPP
6 Dormaa West Nkrankwanta Talakawa Vincent Oppong Asamoah NDC
7 Jaman North Sampa Talakawa Frederick Yaw Ahenkwah NDC
8 Jaman South Drobo Municipal Williams Okofo-Dateh NDC
9 Sunyani Sunyani Municipal Kwasi Ameyaw Cheremeh NPP
10 Sunyani West Odumase Talakawa Ignatius Baffour Awuah NPP
11 Tain Nsawkaw Talakawa Adama Sulemana NDC
12 Wenchi Wenchi Municipal Haruna Seidu NDC

Tsirrai da yanayi gyara sashe

Taswirar yanayin wannan yanki galibi ana nuna shi da ƙarancin tsayi wanda bai wuce mita 152 sama da matakin teku ba. Yana da gandun daji mai ɗimbin yawa kuma ƙasa tana da daɗi sosai. Yankin yana samar da amfanin gona na Cash kamar cashew, katako da sauransu da amfanin gona kamar masara, rogo, plantain, koko, tumatur da sauran su.[4]

Wuri da girma gyara sashe

Yankin Bono yana da iyaka a arewa tare da Yankin Savannah, yana iyaka da iyakar Ghana da Côte d'Ivoire, a gabas ta Bono ta Gabas, a kudu kuma Yankin Ahafo.

Tana da yawan jama'a kusan 1,082,520 bisa ga aikin ƙididdigar Ghana a ƙididdigar shekarar 2019.[8]

Yawon shakatawa da wuraren shakatawa gyara sashe

  • Filin shakatawa na Bui, wanda ke da fadin murabba'in kilomita 1,821 kuma ya mamaye wani bangare na Kogin Black Volta, an ba shi nau'in jinsin tsaunuka da tsuntsaye iri-iri. Haka kuma an san shi da yawan hippopotamus. Yawon shakatawa na iya yin balaguro a kan Kogin Black Volta ta cikin filin shakatawa
  • Madatsar ruwan Bui, wanda ke gindin tsaunin Banda, an gina shi ne don inganta buƙatun makamashi na Ghana.[4]
  • Tsibirin biri na Duasidan, wanda ke da nisan kilomita 10 kudu maso yamma da Dormaa Ahenkro, yana karbar bakuncin irin biranen Mona. Ana maraba da mai yawon buɗe ido ta wurin kasancewar waɗannan birai yayin da kuke shiga mazauninsu kamar daji. Bishiyoyin bamboo suna yin rufi a tsakiyar daji, wanda ke zama wurin hutawa ga baƙi. Ana iya ganin birai suna jujjuya rassan bishiyoyi sama da ƙasa suna baƙuwar ayaba da aka bar musu. Baƙo yana samun damar ganin yadda birai ke ɗaukar jariransu a kan tafiya.[4]

Ilimi da addini gyara sashe

  • Yankin yana alfahari da samun cibiyoyi na jama'a kamar Jami'ar Makamashi da Albarkatun ƙasa, Jami'ar Fasaha ta Sunyani, da sauran cibiyoyin ilimi masu zaman kansu da yawa.
  • Bautar Tsohuwar Bono da ruhaniya da Kiristanci shine babban addini a cikin wannan yankin.[9]

Rayuwar al'adu da zamantakewa gyara sashe

Akwai al'adu da bukukuwa da yawa a cikin wannan yankin. Mutanen Dormaa, Berekum da Nsoatre suna bikin Kwafie a cikin Nuwamba, Disamba ko Janairu, da Munufie ta Drobo. Ana yin bikin don tsabtace da ciyar da kujeru da alloli bi da bi. An kammala shi da babban gobara a farfajiyar fada. An yi imanin cewa mutanen Dormaa Ahenkro (Aduana) sun kawo wuta a Ghana, saboda haka wannan almara an sake kafa ta a alamance. Mutanen Suma suna bikin Akwantukese a watan Maris.[4]

Manazarta gyara sashe

  1. "Brong Ahafo to be known as Bono Region". myjoyonline.com. Archived from the original on 4 September 2019. Retrieved 17 February 2019.
  2. "Sunyani: 14-year-old final year JHS student found dead in suspected suicide". Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana (in Turanci). 2021-05-18. Retrieved 2021-05-18.
  3. Boakye, Edna Agnes (2021-05-19). "Let's wait for police investigation into death of 14-year-old final year student – School". Citinewsroom - Comprehensive News in Ghana (in Turanci). Retrieved 2021-05-19.
  4. 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 WhiteOrange. "Brong Ahafo". Ghana Tourism Authority. Archived from the original on 6 December 2020. Retrieved 31 January 2020.
  5. Ayibani, Imoro Tebra (29 July 2019). "Ghana: Bono Regional Coordinating Council Inaugurated in Sunyani". allAfrica.com. Retrieved 31 January 2020.
  6. "The Database – GhanaPlaceNames". Google. Retrieved 31 January 2020.
  7. Brong-Ahafo Region. Geohive.com.
  8. "Ghana Statistical Services". statsghana.gov.gh. Retrieved 31 January 2020.
  9. "REPORT OF THE COMMISSION OF INQUIRY INTO THE CREATION OF NEW REGIONS" presented to His Excellency The President of the Republic of Ghana, Nana Addo Dankwa Akufo-Addo on Tuesday, 26th day of June 2018.