Al'ummar Ijigban

Ijigban yana daga cikin gundumomi ashirin da biyu da aka samo a yankin ƙabilar Idoma a yau. Tana mamaye da ƙasa daga yankin kudu na Idoma zuwa iyakar yankin Ibo, musamman bangaren Abakaliki. Sun fada ne a kan iyakar ƙabilar Idoma da Ezza / Izze a arewacin yankin Ibo. Ƙidayar shekarar 2006 ta ƙidaya kusan mutane 22,360 Ijigban. Mutanen sun rayu ne a kan iyakar arewa maso yamma ta Igumale; Ulayi a yamma; Utonkon a arewa; Ekele da Igede zuwa arewa maso gabas da kuma Izza / Izze Igbo a kudu. Gundumar dai tana yankin kudu ne na ƙaramar hukumar Ado, kuma ta ƙunshi ƙabilu bakwai (a cewar tsofaffi): Okpe, Ipole, Ehaje, Ogongo, Adegemi, Onogwu da Ai-Okpan, waɗanda suka haɗa ɓangarorin siyasa biyu.

Labarai game da asalin Ijigban, kamar asalin labarai na 'yan Najeriya da yawa, gami da mutanen Idoma gabaɗaya, suna da matsala sosai. Kalmar "asali" a cikin mahimmancin ma'anar ilimin ɗan adam tana nuni ne ga samuwar wani nau'in dabbobi ko na dabbobi, kamar yadda ya bambanta da wani nau'in ". Labarai na asali a cikin yanayin Ijigban anan sune labarai ne da mutane suke amfani da shi don bayyana inda kakanninsu suka fito, da kuma yadda suka iso wurin da suke zaune yanzu. Kodayake al'adun asali sau da yawa lokaci kan ba da amsar Hamitic. Batun mutanen Ijigban na kudancin Ado abu ne na musamman, wanda aka bayar da shaida a ƙarƙashin wadatar kafofin. Ta wannan hanyar, zamu ɗauki cikakkiyar hanya don bincika nau'uka daban-daban na al'adun Ijigban na asali.

Ijigban na ainahi

Asusun asalin tarihin wannan mutanen suna da rikitarwa da sabani. Wasu majiyoyin farko, gami da tushen mulkin mallaka, basu isa ba. Misali, a kokarin gano asalin mutanen nan, AG Armstrong ya tabbatar da cewa mutanen Ijigban, Ekele da Ulayi sun bi al'adunsu na asali ne daga Ngor da ke lardin Ogoja kuma suna da kusanci sosai. Don haka, ya nakalto Simey "cewa Igumale, Ulayi, Agila da Ijigban suna da kusanci sosai, kuma duk sun shigo yankin kusan lokaci guda kuma akwai iyakoki tabbatattu tsakanin waɗannan dangin dangane da haƙƙin farauta". Bayanin da ya yi wa mutanen da sunan da ake kira da "Ijigbam-Ishieke" ba wai kawai sabani ba ne amma kuma ya haifar da mummunan rashi domin, yayin da mutanen Ijigban ɓangare ɗaya ne na Idoma na asali, wannan ba zai iya zama gaskiya game da mutanen Ishieke ba da Abakaliki. To yaya akayi "Ijigbam-Ishieke"? Ta wani fannin kuma, Agila da Ijigban (gami da Igumale, Ulayi da Utonkon dukansu) basu zo wannan mazaunin ba a daidai lokacin da Simey ke da'awa kuma AG Armstrong ya goyi bayansa. Dalilin kuwa shine yayin da Agila ya gano asalin gargajiya zuwa "asalin yamma" c. 165-1775, Ijigban tare da Igumale ya danganta nasu ga "asalin Gabas" c. 1535-1745. Misali, a cewar EO Erim, "Gundumar Agila ta zamani a Idomaland ta tuna cewa kakansu Ago, wanda ya ƙaura daga yankunan kudu na Idah c. 1625 - 1655, na Bini hakar. Shi ɗa ne ga wani Oba na Benin wanda ba a ambata sunan sa ba ". Batun da muke kokarin nunawa a nan shi ne, yayin da Ijigban, Igumale ke ikirarin Apa a matsayin yankinsu na asali, amma mutanen Agila na iya yin watsi da hakan. A wannan lokacin, za a iya cewa asusun RG Armstrong ba shi da cikakken tarihin tarihi.

RG Armstrong saboda wani dalili ya kasa fahimtar cewa Ijigban wanda ya haifi 'ya'ya maza bakwai wadanda suka haɗu da dangi bakwai na gundumar Ijigban a yau Ogene ne ya haife shi, kuma Ogene ɗan babban Edor ne wanda ya binciki asalin mahaifinsa zuwa Apa 1 wanda a yanzu yake mallakar Tiv. A gefe guda kuma, Ishieke (kamar yadda aka gani a baya) ƙabila ce ta Izzi - Igbo wacce ga dukkan shaidar tarihi ba ta da alaƙa da al'adun Idoma na asali. Idan mutanen Ijigban sun banbanta da kabilar Izzi (Ishieke) Igbo, to a ina ne asalin "Ijigbam-Ishieke"? Daga wannan shaidar da ke sama (ko ake kira ta almara), mai yiwuwa ne sunan majalisa 'Ijigbam-Ishieke' ya zo ne sakamakon 'sulhunta' mulkin mallaka na yankin, kamar dai yadda matafiya na farko da hafsoshin mulkin mallaka suka ambaci Idoma duka kamar "Akpoto". Koyaya, yin watsi da wannan son zuciya, aikinsa (RG Armstrong) har yanzu shine tushen tushen bayanai mai mahimmanci.

Koyaya, a cewar wani mai ba da labarin, Cif Oriri Otseje (Hakimin Gundumar kuma Mai Kula da Tarihin Ijigban), A sakamakon yakin karshe da aka yi a Apa 1, (Abin da Ochefu ke kira yakin doki), an kori jarumai kamar Ago, Ale da Edor, da kuma cewa waɗannan shugabannin a kan haƙƙin farauta, sun kafa matsugunansu daban-daban.

Wani mai ba da labarin ya ce za a iya gano al'adun asalin Ijigban zuwa Apa. Kodayake, ba wani takamaiman lokacin tarihi da aka bayar amma sun yi ƙaura daga Apa kuma sun zauna a wurare daban-daban ciki har da Izzekatton (ko Izzekato) kusa da Iyala a Cross-River tsawon shekaru. Matsaloli sun ɓullo a Izzekatton sakamakon hare-hare da yawa na Izze. A ƙarshe ya kammala kamar haka; Mun haɗu da Izze sun iso bayan kakanninmu. Ba da daɗewa ba, Izze ta fara yi mana barazana (kakanninmu) ta lalata amfanin gona da dabbobin gida. Rashin hankali ya kasance na wasu shekaru. Izze ta kashe mutanenmu da yawa. Lokacin da Izze ta rinjayi kakana, na biyun ya gudu zuwa wani ƙauye mai suna Iyede. Ya lura Iyede ya kasance Nyimegu ta yau inda Izzegodo ke rayuwa a yau a arewa maso gabashin yankin Abakaliki. Sakamakon abubuwa na turawa da ja, musamman rashin ruwa da kuma ci gaba da hargitsi na Ezza, Ijigban a cikin farautar farauta sun sami rafi inda daga baya suka yi kaura zuwa, saboda wadatar ruwa. Ya kira wannan sulhu da Ole-Efuu (asalin gida). A Ole-Efuu, wani Bature wanda ba a bayyana sunansa ba, ya bukaci Agbo wanda a lokacin shi ne sarkinsu ya tsallake rafin kuma ya zauna a Gundumar Ijigban ta yanzu inda talakawansa suka bi shi da gaske.

Erim O. Erim kuma ya yarda da waɗannan gaskiyar lokacin da ya bayyana hakan a cikin lokacin c. 1685-1805, an mamaye mamaye daban-daban akan Apa 1. Ya kuma yarda da cewa; 'yan kabilar Tiv wadanda a koda yaushe ba su iya biyan bukatar su ta filaye da abinci. A bayyane yake cewa mamayar Tiv ce ta tilasta wa ƙungiyoyin Idoma da yawa barin garinsu na Apa 1 suka yi ƙaura zuwa kudu. A kudanci, akwai kalubalen 'yan gudun hijira sakamakon "tsananin yunwa" a Igumale na yanzu. Kodayake Ale a lokacin wannan yunwar ta riga ta kafa gonar masara mai yawa (igu) kuma ba da daɗewa ba, masarar ta ƙare don haka tilastawa sauran 'yan gudun hijirar ƙaura zuwa kudu neman neman kariya da aminci. Har ila yau, sun yarda da bayanin dattijo Onoja Agbo na baka, "cewa Ijigban sun yi kaura daga Izzekatto da Iyede saboda matsalolin da ba su da iyaka", Erim ya kafa cewa; tsakanin C. 1685-1805 na zangon karshe na asalin gabas, dangi biyar suka zo arewa suna kaura daga tashin hankali a yankin Abakaliki ... yaƙin ƙasa tsakanin mazauna ƙasar daban-daban.

Lura cewa asalin wannan asusun kwatancen shine ya isa ga tabbataccen shaidar tarihi. Daga bayanin da ke sama kuma, ana iya ganin al'adun asali da hijirar wannan mutane (Ijigban) a matsayin aiki a hankali ba kamar na farkon Armstrong ba cewa "mutanen Ijigban, Ekele da Ulayi sun fito ne daga Ngor a lardin Ogoga kuma suna da kusanci sosai. ". Tabbas, bisa ga kyakkyawar hulɗar zamantakewar siyasa da tattalin arziki tsakanin Ijigban da mutanen Ishieke a zamanin mulkin mallaka kafin zuwan mulkin mallaka da sun inganta ƙungiya kamar "Ijigbam-Ishieke". Ara cikin abin da ke gudana, Ochefu ya lura cewa Ijigban (amma ya rubuta Ijigbam a cikin aikinsa), Agila, sun yarda da "Apa" a matsayin asalin mahaifinsu daga inda suka yi ƙaura zuwa inda suke. Daga kowane nuni, zuwa tsakiyar karni na goma sha takwas, wadannan proto-Idoma (wanda aka hada da Ijigban) kungiyoyi, wadanda suka yi ikirarin "asalin gabas" abubuwa daban-daban sun tura su zuwa na biyu kuma daga na biyu zuwa mahaifarsu ta uku, na abin da za a iya ɗauka azaman sulhu na zamani. Kuma kafin 1800, tuni an riga an daidaita Yankin kudu (wanda Ijigban yake) na Idomaland na zamani. A lokacin tashin, Ijigbam a tsakanin sauran dangin Idoma shida, ya dauki totem din (Black) a matsayin wani bangare na alakar dangi a Apa1. Kamar yadda muka gani a baya, babban dalilin wannan kaura shine mamayar Tiv wadanda suke kan hada dukkan Apa 1 cikin mahaifarsu. Ba zato ba tsammani, fadada ƙungiyar Keana Confederacy da matsaloli a Abakaliki zuwa kudu ya ƙara matsin lamba akan Idoma, ya haifar da su matsawa.

Tsarin matsuguni da ci gaban gundumar Ijigban

Mazauna yanki babban bangare ne na amfani da yankunan karkara kuma an kirkireshi a sararin samaniya da nufin rayuwa gami da ginshiki ga ayyukan tattalin arziki da siyasa na mutum da ke da niyyar bunkasa da ci gaba. Ta wannan, muna nufin cewa ƙauyuka sune farkon matakan mutum zuwa ga daidaitawa da kai ga abin da yake so 33. Tsarin sulhu na mutane ya ƙunshi abubuwan da suka shafi jiki da zamantakewar ƙasa ko al'adu. Wadannan abubuwa guda biyu suna tabbatar da daidaituwar yanayin mu'amala tsakanin mutane da wajen gundumar.

Tsarin sasantawa da ci gaban Gundumar Ijigban ya dogara ne da danginsu (Ipo-opu). Amma na farko, menene gundumar Ijigban a yau ana iya gano ta zuwa lokacin zuwan mulkin mallaka da kuma zuwan Kyaftin John ADO (Babban Daraktan Sashin Gudanarwa) a Ofishin 'Yan Asalin Okpoga a ranar 23 ga Maris 1921. Sakamakon haka, sai aka koma Hukumar 'Yan Asalin Okpoga zuwa Otukpo a ranar 7 ga Fabrairu 1924, daga baya kuma aka kafa Hukumar' Yan Asalin Idoma inda aka amince da gundumomi ashirin da biyu (Gami da Ijigban) a Idomaland.

Koyaya, Ija thean Ijigban bakwai sun haɗu da dangi bakwai (Ipo-Opu) waɗanda matsugunan su suka rabu da juna bi da bi. Wadannan dangi bakwai sun kasance bisa ga babba; Iyalan Okpe wadanda suka zauna a arewa maso gabashin Ijigban kuma suna da iyaka da Ogogo (Arewa), Ai-Okpan (Gabas) da Onogwu da kuma wani yanki na Ehaje a tsakiya; Ipole na zaune ne a kofar shiga (watau kudu maso yamma) kuma suna da - iyaka da Adegemi da kuma wani bangare na Ogogo-Ole-Ogaba-Ede; Ehaje ya zauna a tsakiya har zuwa Kudu da Ogogo a Arewacin Adegemi yana tsakanin Ipole da Ogogo; Onogwu a kudu maso gabas bi da bi. Kowane ɗayan waɗannan dangin (Ipo-Opu) sun ci gaba da haɓaka ƙauyukan bayan gari. Misali, Odumuke waje ne na Ipole, kamar yadda Anmeka yake don Ehaje, da sauransu.

A Ijigban, shimfidar gidajen (Ododa-Ole) ta nuna cewa yawancin gidaje suna fuskantar ciki zuwa farfajiyar daya ko fiye. Kowane mahaɗan na iya zama mambobi na dangi ko na wani mutum, matarsa da 'yan uwansa. Ɗaya daga cikin maza ko iorananan yara na iya tabbatar da independenceancinsu ta hanyar daidaita mahaɗan su.

Koyaya, ba a ba da suna ko lambobi a cikin Ijigban, kuma baƙi zuwa garin galibi suna dogara ne da cikakken bayanin wurin da gidaje suke. Bayan faɗin waɗannan duka gaba ɗaya, tsarin sasantawa yana da layi ɗaya a mafi yawan lokuta ba kamar Igumale da Agila ba, kuma suna haɗuwa da juna tare da kyakkyawar hanya a tsakiya. Har zuwa shekarun 1990, yawancin gidaje an yi musu rufin da aka yi laka da su da lalatacciyar gida. Kowace dangi tana da filin wasanta (Ofu) inda ake yin raye-raye, tarurrukan biki da tarurruka kuma hanyoyi suna bi daga wannan filin wasan (Ofu) zuwa mahaɗar mahaɗan da suka ƙunshi kwata, wato dangi. A kowane ɗayan waɗannan dangin, sunan rukuni galibi a zahiri "'ya'yan… (ai). Dangin (Ipoopu) a nan na nufin "waɗanda ke filin wasa ɗaya ko filin majalisa. Daga cikin abubuwan da suka haifar da ci gaban sannu a hankali na gundumar Ijigban akwai tattalin arziki. An tsara kasuwanni sau da yawa tsakanin ta kwanaki huɗu zuwa biyar inda ake rarraba kayan gida, daga rarar kuɗi da buƙatu. Ayyuka na aikin gona kamar haɗin gwiwa da noman haɗin gwiwa (Igbe-Opiatoha) tsakanin ƙungiyoyi masu tasowa sun taimaka ci gaban. Kamar yadda Gordon Childe ya bayyana kuma ya shahara ta hanyar Erim; inirƙirar aikin noma kai tsaye ya kawo rarar abinci wanda ya bawa ƙungiyoyin mutane damar sakin kansu daga samar da abinci da mai da hankali ga wasu sana'oi. Wannan halin ya haifar da rarrabuwa tsakanin ma'aikata ... daga wannan ƙwarewar sana'a ne ya haifar da haɗin siyasa.

Tare da yanayi mai kyau da wadatar abinci, an karfafa sasantawa, maza da mata an karfafa su zuwa ga ayyukan da suka shafi ci gaba. Auratayya tsakanin auratayya kuma sun taka muhimmiyar rawa a cikin tsarin ci gaba. Yanki saboda dalilai na sama sun zama masu rikitarwa, baya ga fitowar makarantu a yankin. Kafin yakin basasa, makarantu a matakin firamare galibi aji 4 da 6 sun sami nasara ta hanyar kokarin wasu yan asalin. Wani mai ba da labari ya bayyana cewa ;. . . Munyi amfani da kudinmu wajen siyan makarantu (Wato fam 3 kenan) da malamai ... muka zauna muka ciyar dasu. . . Ya ci gaba da cewa makarantar farko a gundumar ita ce shirin Cif Agbo, wanda ke Abizzen (Ipole na yanzu). Ya yarda da Cif (Oche) a matsayin mutum mai kwazo, wanda tun kafin zuwan mulkin mallaka ya tsallaka kan iyaka. Ya kuma kasance mai karbar haraji a lokacin mulkin mallaka kuma ya kasance mamba a majalisar Sarakunan Idoma (1929-1933 inda aka san shi da Agboonma) mai wakiltar gundumar Ijigban. Sauran wadanda suka kirkiro makarantu a wannan yankin sune Eji Oduma (na Makarantar Odumuke), Oriri Otseje (na Makarantar Anmeka) Makarantar Katolika ta baya kamar yadda shima Basel Otseje ya kafa a Anmeka bayan zuwan sa daga shahararren yakin Burma (shine yakin duniya na biyu. 1939-1945) kodayake ya rushe saboda makarantar Oriri da ke kan gaba. Yana da mahimmanci a lura cewa duk fasalin farko na tsare-tsaren ci gaba da nasarori an lalata su yayin yaƙin basasar Najeriya (1967-1970).

Cigaban gundumar Ijigban wanda za a bayyana shi a matsayin kashi na biyu, ya hau kan mai yiwuwa shekaru biyu bayan yakin basasa. Lokacin yayi daidai da nadin Cif Oriri Otseje a ranar 26 ga Afrilu 1972. Koyaya, tun daga shekarun 1970s, ci gaba a hankali ya kasance mai ban mamaki ciki har da makarantun firamare guda biyu, rami-rami na ƙarfi daban-daban gami da samar da wutar lantarki. Oƙarin gina makarantar sakandare tun daga shekarun 1980 bai ci nasara ba, ban da na kwanan nan hukumar ilimin firamare ta "Universal Basic Education" (UBE) shirin wanda za a iya samunsa a matakan amfrayo a wannan lokacin.

A ƙarshe, zuwan sadarwar zamani da faɗaɗa tattalin arziƙin ƙasa ya yi daidai da kudadinta da gabatar da sabbin hanyoyin sadarwa na zamani kamar tituna da hanyoyin sadarwar, wanda ya taimaka wajen bunƙasa da ci gaban gundumar Ijigban. Tsarin sasantawa ba wai kawai wanda ke tabbatar da kusancin wurin aiki ba amma daga baya ya rage yawan kuzarin da ake kashewa wajen cin nasara tun lokacin da al'umma ke tafiya da farko da kafa zuwa gona da kasuwa kamar yadda lamarin yake.

Daga abin da ya gabata, babin ya yi nazarin wurin da Ijigban yake sannan kuma an lissafa shi da yanayin yanayin kasa. Ya gano asalin mutane ta hanyar asusun daban-daban. Ya nemi gyara majalisan "Ijigbam-Ishieke" daga baƙi (musamman Simey da RG Armstrong). Duk yadda lamarin ya kasance, tsarin daidaitawa da yadda ya haifar da ci gaban gundumar sannu a hankali an kuma lura da su. Ya tabbata cewa ci gaban gundumar ya zo ne a matakai biyu: Kafin da bayan yakin basasar Najeriya (1967-1970).

Harshe

A cikin tantancewa da kuma tabbatar da faɗakarwar bambancin yare na wani yanki a cikin kowane binciken da aka yi na zamantakewar al'umma, ana fuskantar mutum sau da yawa ta hanyar dabarun ganowa daidai, keɓewa, rarrabuwa da ƙididdigar harsuna daban-daban, yaruka da kuma masu rike da ruwa da abin ya shafa. Wannan matsalar tana tattare da rashin bayyananniyar banbanci tsakanin akidun 'yare' da 'ƙabilanci'. A cikin shekarun da suka gabata, masana ilimin harsuna suna ƙara yin tunani tare da matsayin PK Bleambo cewa harshe da ƙabilanci ba su dace da juna ba ko kuma suna lalata 46. Wannan yana nuna a zahiri cewa wasu ƙabilun da yan asalin su ya kamata a dauke su a matsayin dunƙulelen yarukan yare na wasu manyan kungiyoyin kabilu da al'adu. Batun Ijigban a bayyane ya isa a wannan batun.

Karatuttukan ilimin tarihi da kamanta harsuna sun tabbatar da cewa Ijigban ga dukkan alamu yare ne ba na kiran kabilanci ba. Ijigban galibi suna magana da yaren Abize - reshe ne na harshen Idoma.

Ƙabilun gargajiya na Ijigban

Ijigban ya ƙunshi dangin ƙabilu bakwai:

Ipole
Ehaje
Ogongo
Adegimi
Onoguw
Ai'okpan
Okpe

Kowane ɗayan yana bisa jagorancin gargajiyar dangi ko Ejira . Al’ummar Ijigban suna ƙarƙashin shugabancin Hakimin ne, wanda ake kira da oche ’ijigban, wanda galibi ana yi masa kallon mai kula da al’adun Ijigban.

Al'adu da al'adun Ijigban

Al’ummar ijigban suna gudanar da bukukuwan al'adu na shekara-shekara sau uku wato

Eronunu (sabon yam festival) - ana yinsa kowane Satumba
Arigwu - ana yin bikin kowane Yuli
Egbedogwu - ana bikin kowace Yuni

Al'adar al'adar da ƙungiyar ijigban ta bambanta daga dangi zuwa dangi. Yayin da mutanen Ipole, Ehaje, Onogwu, Okpe, Adegimi, da Ai'okpan suke bautar unroko a matsayin gunkin kakanninsu, mutanen Ogongo sun yi wa Arikwu shirka.

Mutane da shugabannin siyasa

Hon Chief Aboh Edeh ya zama zaɓaɓɓen shugaban Ado LGC na farko daga asalin Ijigban. Fitattun mutane daga Ijigban sune Hon. Agbo Aboh wanda ya kammala karatun sa na farko kuma shugaban zartarwa na farko na Ado dan asalin Ijigban, marigayi Hon. Emmanuel Oketa, wanda ya taba kasancewa ƙungiyar siyasa mai ƙarfi da haɗa karfi, Engr Simon Oketa, Hon. Dr. Francis Ottah Agbo, mamba a majalisar wakilai ta tarayya, da Hon. Barr Alexander Oketa. Sauran sanannun mutanen sune Patrick Onumah, Sunday Orinya, Evang. Sunday Onah, Amos Odega, da Hon. A. P Oketa.

Manazarta

Edeh, Gabriel (2011). The Ijigban people of Benue State. UNN GSP Term Paper.
Leo, Onumah (2010). The Ijigban Tradition of Origin. unpublished B.Sc. Project.
R. G., Armstrong (2006). The Idoma-Speaking Peoples. Marvins Books. p. 67.